Thân nhân Cụ Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm về thăm quê hương

Động Thiên Thai là một trong “Thất diệu đồn điền” do Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm (1875-1929) lập ra. 

Đây là một khu đồn điền lớn thuộc Xã Đồng Kỳ và Hồng Kỳ ngày nay. "Thất diệu đồn điền" được bố trí tựa như 7 ngôi sao sáng của chòm sao Bắc Đẩu, gồm bảy khu (hay bảy trại), gồm: Trại Nhất, Trại Nhì, Trại Ba, Trại Tư, Trại Năm, Trại Sáu và khu Động Thiên Thai. Bảy trại này xắp xếp dọc 2 bên đường từ Đồng Kỳ đi Đồng Vương. Từ đây tới Phồn Xương - Đại Bản Doanh của Đề Thám chừng 4 km.

Động Thiên Thai là nơi thờ Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm, một danh nhân yêu nước tài hoa, đầy bản lĩnh mà những trang sử chống xâm lược thực dân những năm 90 của thế kỷ XIX còn truyền tụng. 

Cùng với giá trị lịch sử, Động Thiên Thai còn bảo tồn khá nhiều giá trị văn hoá phi vật thể. Đây là nơi diễn ra nhiều sự kiện chính trị xã hội quan trọng gắn với làng xã từ xưa tới nay. Đền là trung tâm sinh hoạt văn hoá tôn giáo tín ngưỡng, nơi tổ chức lễ hội truyền thống của nhân dân địa phương.

Năm 2012, Động Thiên Thai, Xã Hồng Kỳ được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là Di tích Quốc gia đặc biệt. Đây là 1 trong 23 điểm di tích thuộc hệ thống Di tích lịch sử “Những địa điểm Khởi nghĩa Yên Thế”.

Động Thiên Thai xưa vốn chỉ là khu nhà gianh được Kỳ Đồng xây dựng lên, coi như là nơi giải thoát tinh thần cho mọi người. Tại đây, ông đã làm một số kinh bằng thơ Nôm – Hán để giáo hóa dân. Sau đó cụ Từ Liêm (là giúp việc của Kỳ Đồng) đã cho khắc tài liệu này trên ván gỗ để in, mà đến nay vẫn còn và trở thành những di vật quý giá của di tích này.

Sau khi Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm bị thực dân Pháp bắt đi đầy, những người thân tín của ông trước đây lấy Động Thiên Thai để ngụ và cúng Kỳ Đồng khi ông mất (hiện có văn cúng Kỳ Đồng trong ván in sách). Rồi cụ Từ Liêm lại cho làm chùa và động bằng gỗ để cúng Cụ Kỳ Đồng về sau. Từ đó trở đi nhân dân bản thôn và trong vùng gọi đây là Chùa, nhưng thực chất đó là Động Thiên Thai – nơi thờ Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm và tưởng niệm sâu sắc về nhà yêu nước tài hoa này.

Năm 2015, nhân dân địa phương cùng chính quyền đã mua lại nếp nhà cũ và dựng lại như hiện nay. Tuy nhiên, do công trình hiện trạng được mua lại từ nếp nhà cũ, nên kiểu dáng kiến trúc không phù hợp. Hơn nữa, trải qua thời gian, công trình cũng đã bị xuống cấp. Vì vậy, việc tu bổ, cải tạo di tích Động Thiên Thai là việc rất cần thiết trong giai đoạn hiện nay.

Thực hiện Dự án 6 Chương trình Mục tiêu Quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2025, xã Hồng Kỳ được phân bổ 1.790 triệu VNĐ ngân sách trung ương cùng với ngân sách địa phương và nhân dân đóng góp để tu bổ, tôn tạo lại tòa Tiền đường và Thượng điện Động Thiên Thai với tổng kích thước là 14,228 x 15,156m. Đến nay các hạng mục tu bổ, tôn tạo đang trong giai đoạn hoàn thành.

(Theo Cổng thông tin Điện tử, Ban Dân tộc, Tỉnh Bắc Giang)