Thơ của người nghĩa sĩ
Hồi đó, nhân việc Hồ Quý Ly cướp ngôi, nhà Minh mượn cớ khôi phục nhà Trần, sai tướng Trương Phụ mang quân sang xâm chiếm nước ta. Khi bắt được cha con họ Hồ rồi, nhà Minh chia nước ta làm quận huyện và đặt dưới quyền cai trị của chúng.
Vào năm 1413 Trương Phụ kéo quân vào đóng ở Nghệ An. Vua Trùng Quang thế yếu, lánh ở Hóa Châu đành phải chọn con đường tạm đi cầu hòa với Trương Phụ để định kế chống cự lâu dài.
Bấy giờ Nguyễn Biểu đang giữ chức Tiền thị Ngự sử, mặc dầu biết quân Minh trước đây đã từng giết sứ ta là Nguyễn Nhật Tư và Lê Ngân, nhưng Biểu vẫn khẳng khái nhận lấy sứ mệnh nặng nề và nguy hiểm ấy.
Tới Nghệ An gặp Phụ, Phụ đòi vái lạy nhưng Biểu không chịu khuất mà vẫn đi đứng hiên ngang. Trước những câu hỏi ngạo mạn của Phụ, ông đều trả lời hùng hồn, đanh thép nên Phụ tức lắm.
Rồi để thử gan, Phụ cho dọn tiệc đầu người làm giả bằng bột mời Nguyễn Biểu ăn. Nhìn chiếc đầu lâu nổi lềnh bềnh trong bát canh, Biểu tưởng là thật song vẫn không nao núng, cầm đũa khều hai con mắt chấm dấm ăn ngon lành. Đoạn lại rung đùi ngâm đùa một bài thơ rằng:
Ngọc thiện trân tu đã đủ mùi
Gia hào thêm có cỗ đầu người
Nem cuông chả phượng còn thua béo
Thịt gũ gan lân cũng kém tươi
Ca lối lộc minh so cũng một
Đọ bề vàng sắt bội hơn mười
Kia kìa ngon ngọt tày vai lợn
Tráng sĩ như Phàn(*) tiếng để đời.
Trương Phụ nghe thơ rất phục khí phách của Nguyễn Biểu, nhưng hắn sợ để ông về thì nguy hiểm, bèn cho quân trói ông vào chân cột cầu sông Lam, để cho nước thủy triều dâng lên dìm ông chết.
Tương truyền ở dưới chân cầu ông dùng móng tay vạch vào thân cầu tám chữ: "Thất nguyệt, thập nhất nhật Nguyễn Biểu tử" (Nguyễn Biểu tử tiết ngày 11 tháng 7).
Vua Trùng Quang Đế cảm kích của với khí tiết đáng trân trọng của ông đã làm bài thơ tiễn Nguyễn Biểu đi sứ và bài văn tế Nguyễn Biểu. Cả hai bài này đều được lưu truyền đời sau.
(Theo Khai trí tiến đức)
(* ) Tức Phàn Khoái, công thần khai quốc nhà Hán, đã tỏ ý chí hiên ngang trong Yến Hồng Môn để bảo vệ Lưu Bang khỏi bị Hạng Vũ sát hại.
