Tấn sĩ là cái gì

Năm 1908, nhân vụ đấu tranh chống sưu thuế, chống bắt phu sôi nổi ở Trung kỳ, ông bị bắt và bị án đày chung thân ra đảo Côn Lôn.
Hồi ở đảo, hàng ngày ồng cùng các bạn thường vẫn phải di làm “xâu” đập đá. Vốn là học trò, nên các ông đập đá rất yếu, tụi mã tà ghét lắm.

Một hôm, có một tên mã tà còn nhỏ tuổi coi xâu đập đá thấy các nhà nho làm việc yếu quá liền cầm lăm lăm ngọn roi mây đi từ đầu này đến đầu kia hỏi từng người:
- Mày là cái gì?
- Thưa, Cử nhân.
- Tên mã tà cho một roi đau điếng rồi hắn hỏi tiếp:
- Còn lão này là cái gì?
- Thưa Tú tài.
Hắn lại cho một roi nên thân. Đến lượt hỏi Huỳnh Thúc Kháng, ông trả lời thật thà:
- Tôi là Tấn sĩ (Nhưng khi nói ông có vẻ cười, không chịu khúm núm). Tên mã tà tức giận nói:
- Tấn sĩ à? Tấn sĩ gì tao chẳng biết nhưng mày ăn nói vô lễ cho một roi từ rày về sau biết tay tao.

Vì từ thời đó phần đông đều là những nhà khoa bảng nên ít ai thoát khỏi ăn roi. Duy có người xưng Chánh tổng là được khỏi roi. Bởi lẽ tên mã tà bé quá không biết khoa giáp là gì, chỉ biết có Chánh phó tổng, nên trọng Chánh phó tổng hơn.

Các nhà khao mục vừa bực mình, vừa buồn cười. có người bảo làm một bài thơ tức cảnh thì Huỳnh Thúc Kháng liền ứng khẩu đọc ngay mấy câu thơ rằng:

Tấn sĩ nhĩ hà vật?
Ngôn ngữ thái ngọa mạn
Tặng nhĩ nhất trường tiên
Sử trí ngã thủ đoạn.

Dịch là:
Tấn sĩ mầy cái gì
Ăn nói quá vô lễ
Cho mầy một ngọn roi
Mầy biết tay tao nhé.

Anh em nghe bài thơ thú lắm, từ đó vẫn truyền đọc luôn và xem sự việc xảy ra như là một giai thoại.

(Theo Thi tù tùng thoại- Huỳnh Thúc Kháng)