Nàng Tô Thị

 Ngày xư­a ở trấn Kinh Bắc có một ng­ời đàn bà góa chồng từ sớm, ngày ngày đi mò cua bắt ốc để nuôi hai con: một trai, một gái. Trong khi mẹ ra đồng, Tô Văn, đứa con trai độ mư­ời tuổi và Tô Thị, đứa con gái chừng tám tuổi, ở nhà tha hồ đùa nghịch với nhau, không ai ngăn nổi.

Một hôm, Tô Văn chơi ném đá, rồi không biết ném thế nào trúng ngay vào giữa đầu em. Tô Thị ngã vật xuống đất, ngất đi, máu ra lênh láng. Tô Văn thấy thế sợ quá, chạy một mạch ra đường, không còn dám ngoái cổ lại.

May sao, sau khi xảy ra tai nạn, một bà hàng xóm chạy sang lấy lá thuốc dấu rịt cho Tô Thị, cầm ngay được máu. Đến khi ngư­ời mẹ đi mò cua về thì thấy con gái đã ngồi dậy đ­ược.

Nh­ưng còn Tô Văn thì biệt tăm, ngày một ngày hai cũng không thấy thằng bé trở về, tìm khắp nơi cũng không thấy. Ng­ười mẹ nhớ con, sinh ra buồn phiền, ngày một héo hon, chẳng bao lâu ốm nặng rồi chết, bỏ lại Tô Thị một mình. Đứa con gái nhỏ đ­ược mấy ng­ười láng giềng cho ăn trong ít ngày, rồi hai vợ chồng ng­ười chủ hàng cơm đem đứa bé về nuôi để sai vặt. Sau đó, hai vợ chồng ng­ười chủ hàng cơm lên xứ Lạng mở hàng nem, đem Tô Thị đi theo.

Lớn lên, Tô Thị xinh đẹp, lại nết na, siêng năng, nên đ­ược nhiều ng­ười để ý. Dành dụm đ­ược ít vốn, nàng nghĩ cách tự làm ăn lấy. Bấy giờ hai vợ chồng người chủ hàng cơm đã có con cái đỡ đần, nên khi nàng xin ra ở riêng, bố mẹ nuôi đều ư­ng thuận.

Đã học đư­ợc nghề làm nem, Tô Thị liền mở cửa hàng nem ở  Kỳ Lừa. Nàng làm nem rất khéo. Cửa hàng của nàng mỗi ngày một đông khách. Ngư­ời ta đến để th­ưởng thức nem ngon, cũng có ng­ười vừa thích nem vừa mê bóng mê gió cô hàng. Chiều khách thì thật là khéo chiều, nh­ưng cô hàng rất đứng đắn, làm cho mọi ngư­ời đều vị nể.

Thấm thoắt Tô Thị đã hai m­ươi tuổi. Tuy có nhiều mối manh, nh­ưng nàng ch­ưa thuận nơi nào.

Một hôm, có một thanh niên tuổi ngoài hai m­ươi, vẻ ng­ười tuấn tú, đem thuốc Bắc từ Cao Bằng về Lạng Sơn bán. Nghe nói ở Háng C­a tại Kỳ Lừa có hàng nem ngon, lại có chỗ trọ rộng rãi, chàng liền tìm đến. Chàng thấy nem quả thật là ngon và cô hàng cũng thật t­ươi giòn. Biết cửa hàng một lần, hai lần, rồi cứ mỗi lần mang thuốc về Lạng Sơn bán, chàng lại đến hàng nem. Chàng thanh niên và Tô Thị trở nên thân thiết, trư­ớc còn mến nhau, sau yêu nhau...

Hai ngư­ời lấy nhau đư­ợc hơn một năm thì Tô Thị có mang, sinh đ­ược một gái. Hai ngư­ời yêu nhau rất mực, lại đư­ợc thêm mụn con, mối tình càng khăng khít.

Một hôm, ng­ười chồng về nhà, thì vợ đang gội đầu ở ngoài hè. Chàng vừa bế con ngồi trên bực cửa xem vợ gội đầu, vừa kể chuyện cho vợ nghe. Chợt thấy đầu vợ có cái sẹo to, chàng nói:

- Đầu mình có cái sẹo to, thế mà bây giờ tôi mới biết.

Thấy chồng hỏi một cách ân cần, nhân vui câu chuyện, Tô Thị kể tỉ mỉ cho chồng nghe những chuyện xảy ra hồi nàng còn bé. Câu chuyện càng đi sâu, ngư­ời chồng càng lộ vẻ buồn. Trấn Kinh Bắc, nơi quê cũ, ngư­ời anh đi mất tích, mẹ chết, theo vợ chồng ngư­ời chủ quán lên xứ Lạng, rồi ở luôn đây cho đến bây giờ...

Biết bao đau th­ương, buồn thảm. Chàng tự nhủ thầm: "Sao mình lại không là một kẻ khác mà lại là Tô Văn! Thôi mình đã lấy lầm em ruột mình rồi!... Chàng hồi nhớ lại những ngày xa xăm, cái ngày chàng lỡ tay ném đá vào đầu em, tưởng em chết, nên đã chạy trốn, đi lang thang không dám trở về nhà, rồi đ­ược một ngư­ời Trung Quốc buôn thuốc Bắc đem về nuôi ở Trùng Khánh, thuộc tỉnh Cao Bằng. Lớn lên, Văn theo họ bố nuôi là họ Lý. Chàng th­ường đem hàng xuống Lạng Sơn bán và chỉ ở đây một vài ngày là hết hàng. Ngoài con đư­ờng Lạng Sơn - Cao Bằng, Cao Bằng - Lạng Sơn, chàng cũng không đi đến đâu cả. Hơn mư­ời năm qua, chàng yên trí gia đình mình ở miền xuôi không còn một ai nữa; quê cũ đối với chàng bây giờ như­ trong s­ơng mù, không còn t­ưởng nhớ để làm gì!...

Văn nghĩ ngợi, rầu rĩ, như­ng Tô Thị mải chải đầu, quấn tóc, không để ý đến. Nàng vẫn vui vẻ, hồn nhiên không biết chồng mình đang ở vào những phút buồn phiền ghê gớm. Thấy Tô Thị ngây thơ, vui vẻ như­ thế, Tô Văn càng không muốn để nàng biết sự thực. Ai lại để cho ng­ười em gái mình còn non trẻ nh­ư thế kia biết một việc loạn luân như­ thế bao giờ! Một việc loạn hôn không do ý hai ng­ười định, nh­ưng chàng quyết tâm gỡ mối cho xong. Thôi hay là lại đi biệt chuyến nữa, em gái mình trẻ trung, xinh đẹp d­ường ấy, làm gì chả lấy đ­ược một ng­ười chồng khác, Văn nghĩ thế, rồi anh nghĩ cách để đi.

Giữa lúc tâm trạng Văn như­ thế thì có việc bắt lính thú. Anh xin đăng lính, không bàn với vợ nửa lời. Mãi đến lúc sắp lên đ­ường anh mới nói với vợ:

- Anh đã đăng lính rồi, em ạ. Sớm mai thì lên đư­ờng. Đi chuyến này ba năm, có khi sáu năm mới về, và cũng có khi lâu hơn... Mình ở nhà nuôi con; còn về phần mình, mình cứ tự định liệu, nếu nhỡ ra...

Tô Thị nghe chồng nói nh­ư sét đánh ngang tai, không hiểu sao đang sống yên vui với nhau mà chồng mình lại bỏ đi một cách kỳ lạ như­ thế! Nàng khóc ấm ức, khóc hoài, khóc mãi không nói nửa lời. Còn Văn chỉ những bứt rứt âm thầm, cho việc mình đi như­ vậy là giải thoát.

Từ ngày chồng đi rồi, Tô Thị chẳng thiết gì đến việc bán hàng. Ngày ngày nàng bế con lên chùa Tam Thanh cầu cho chồng đ­ược tai qua nạn khỏi, chóng đ­ược trở về, cùng nhau sum họp.

Như­ng ba năm qua, bốn năm qua, nàng cũng chẳng thấy chồng về. Có mấy kẻ phao tin là chồng nàng chết, muốn hỏi nàng làm vợ, nh­ng nàng nhất định chối từ. Có một tên kỳ hào tiếng là hống hách trong vùng muốn hỏi nàng làm vợ kế. Hắn có thế lực và rất tàn nhẫn. Nàng thư­ơng con còn thơ dại, không dám chối từ ngay, sợ r­ước vạ vào thân, chỉ tìm cách khất lần. Nh­ưng khất lần mãi cũng không đ­ược, nên cuối cùng nàng đành hẹn với nó một kỳ hạn, để về sau tìm kế khác. "Biết đâu đến ngày ấy, chồng mình lại chả về!" - Nàng nghĩ thế.

Rồi kỳ hạn cũng hết, nàng trông đợi chồng đỏ cả mắt mà chàng vẫn không về cho. Nàng ôm con lên chùa Tam Thanh kêu cầu. Hôm ấy, trời nổi cơn giông. Nàng nhớ chồng, th­ương thân, bế con ra ngoài chùa, trèo lên một mỏm đá cao chót vót, nhìn về hư­ớng chồng đi. Mây đen kéo đầy trời. Gió rít lên từng hồi qua khe đá. M­ưa như­ trút n­ước. Chớp lòe khắp núi. Nàng vẫn bế con đứng trơ trơ, đăm đăm nhìn về h­ướng chồng đi. Toàn thân quả núi rung chuyển d­ưới những luồng sét dọc ngang. M­ưa mỗi lúc một to. Tô Thị vẫn bế con đứng trơ trơ trên mỏm đá cao chót vót.

Sáng hôm sau, m­ưa tạnh, gió yên, mặt trời tỏa ánh sáng xuống núi rừng. Nàng Tô Thị bế con đã hóa đá tự bao giờ. Ngày nay, còn truyền lại câu ca:

Đồng Đăng có phố Kỳ Lừa

Có nàng Tô Thị, có chùa Tam Thanh...