Xưa có hai vợ chồng một nhà nọ làm ăn chí thú. Họ sinh được ba người con, đều là con trai. Hai vợ chồng nuôi con rất chăm chút. Từ lâu, tay họ làm ra rất nhiều tiền của, ruộng vườn, nhưng có miếng gì cũng nhịn ăn để dành, những mong gây dựng cho mỗi con một cơ nghiệp riêng. Cho đến ngày cưới vợ cho đứa con thứ ba xong, chồng bảo vợ.
Chúng ta nhờ trời" con có của nên". Nay chúng ta đã đến thời kỳ răng long đầu bạc mà con thì đã khôn lớn cả. Vậy cũng nên chia tài sản cho chúng nó làm ăn, đứa nào lo phận nấy, để khỏi tranh giành sau này. Có vậy mới yên tâm an hưởng tuổi già được!
Thấy vợ đồng ý, ông già bèn cho mời họ hàng làng nước lại lập chúc thư. Ông chỉ để lại cho mình và vợ một phần nhỏ tài sản để dưỡng lão, còn bao nhiêu của chìm của nổi đều chia hết cho các con.
Tuy đã ngoài sáu mươi tuổi, nhưng ông già vẫn khoẻ mạnh và chưa chịu để tắt chí kinh doanh.
Vì thế, sau khi phân chia tài sản của các con xong, hai vợ chồng lại lao vào công việc làm ăn. Với phần của dưỡng lão, họ lại đưa ra buôn bán. Không ngờ thần tài còn vượng, lãi mẹ đẻ lãi con. Tiền bạc lại tuôn như nước chảy. Không đầy bảy tám năm sau, họ trở nên giàu có như trước. Trong khi đó ba đứa con của ông phần thì thiếu kinh nghiệm, phần thì siêng ăn nhác làm, nên cơ nghiệp mới nhen lên chưa được bao lâu đã trở nên sa sút.
Một hôm, cả ba đứa con đều tìm đến gặp bố mẹ rồi nói:
- Bây giờ bố mẹ ngày một yếu. Theo ý chúng con, bố mẹ chỉ nên nghỉ ngơi tĩnh dưỡng cho khoẻ, để phần tài sản lại cho anh em chúng con quản lý, chúng con xin phụng dưỡng bố mẹ đến mãn đời.
Ông già trả lời:
- Bố mẹ cũng muốn như vậy lắm. Nhưng ngặt vì xưa nay cha mẹ nuôi con thì được, còn con nuôi cha mẹ có phải dễ đâu!
- "Bố mẹ đừng lo gì cả", các con ông nói tiếp. "Người ta không có của cha mẹ để lại cũng nuôi được cha mẹ thay, huống hồ là phần tài sản của bố mẹ như thế thì lo gì mà chẳng nuôi được!"
Ông già nghĩ ngợi hồi lâu rồi hẹn ba tháng nữa sẽ trả lời.
Xung quanh nhà ông già là một vườn cây ăn quả. Ở đây có rất nhiều tổ chim. Một hôm ông bảo bọn trẻ con lối xóm trèo lên cây muỗm tìm cho mình một tổ chim. Đứa trẻ trèo một chốc bắt xuống cho ông một tổ trong có bốn con: một cặp vợ chồng chào mào và hai con chim con. Ông già thả bố mẹ nó ra rồi làm một cái lồng rất đẹp, bỏ hai con chim non vào đó. Đoạn cho treo lồng lên cây. Và ông thấy hàng ngày chim cha và chim mẹ ríu rít mang mồi về bám vào lồng, thò cổ vào mà đút cho chim con. Ông già ngẫm nghĩ: "Loài chim rất yêu con, dù con có bị bắt cũng không chịu bỏ". Khi hai con chim con đã khôn, ông già lại sai bọn trẻ tìm cách bắt cho được hai con chim cha và mẹ lại. Bắt được rồi, ông bỏ chúng vào lồng mà thả hai con chim con kia ra. Nhưng một khi được giải phóng hai con chim con bay một mạch mất hút, không hề trở lại. Việc đó làm cho ông suy nghĩ nhiều:
- Đồ bội bạc! Chẳng có đứa con nào nhớ tới bố mẹ nó cả, chưa nói tới chuyện đút mồi nữa.
Và sau đó ông già kết luận:
- Con người ta cũng vậy thôi. Chỉ có trả nợ xuống mà không trả nợ lên!
Ba tháng trôi qua, ba đứa con của ông già lại đến giục bố mẹ trả lời. Ông già kể cho họ nghe chuyện chim chào mào vừa qua, nói lên những nhận xét của mình rồi tiếp:
- Bố mẹ chẳng muốn giữ chúng làm gì đâu! Khi hai tay buông xuôi rồi, có mang được tí gì xuống âm phủ đâu mà giữ. Nhưng bố mẹ nghĩ rằng những đứa con thường chăm chút cho con mình hơn là chăm chút cho bố mẹ. Vả chăng, khi đang có ăn thì còn có tình nghĩa, khi đã túng thiếu rồi thì nào biết bố mẹ là gì nữa. Vì vậy, bố mẹ ở riêng ra như thế này cho đến lúc tắt hơi, làm được gì, ăn nấy, không phải làm phiền đến các con.
Nghe nói thế ba đứa con hết lời thề thốt. Đứa con thứ nhất thề rằng dù các em có bỏ bố mẹ chăng nữa thì nó cũng chăm lo cho bố mẹ đầy đủ. Đứa thứ hai thề rằng nó sẽ không để cho bố mẹ phiền hà lấy một câu. Đứa thứ ba thề rằng dù nó có nghèo khổ đến đâu, thì cũng ăn xin về nuôi bố mẹ. Bà vợ ông cũng bảo:
- Các con thề thốt thế, ông nên nghĩ lại. Chim khác,người khác ông ạ!
Cuối cùng thấy vợ con nói đi nói lại mãi, ông già dần dần xiêu lòng, bèn lại mời họ hàng một lần nữa chia phắt gia sản còn lại cho ba đứa con mà không dành lại cho mình một tí gì.
Trong những năm đầu, ba anh em phụng dưỡng bố mẹ tử tế. Miếng ngon vật lạ hễ nghe đâu có bán là cố tìm mua cho bố mẹ ăn. Nhưng từ năm thứ ba trở đi, việc hầu hạ đã có phần chểnh mảng. Thêm vào đó, công việc làm ăn của họ lại không khấm khá gì. Cả ba đứa con ông cụ đều là những tay "phá gia chi tử" không kém cạnh gì nhau, nên số tài sản của bố mẹ chia cho không mấy chốc đội nón đi mất cả. Sự khó khăn ngày một in sâu trên nét mặt họ. Và sự chăm sóc bố mẹ lại càng chểnh mảng. Hơn nữa, ba anh em họ, nhất là ba chị em dâu thường ghanh tị nhau từng đồng tiền bát gạo. Trước kia cả ba hàng năm góp tiền lại cho một người để nuôi bố mẹ. Dần dần sự đóng góp không còn đầy đủ như trước. Thấy kẻ này thiều vài quan, người nọ cũng nhất định giữ lại chừng ấy không chịu đưa. Về sau, họ bàn nhau mỗi người nuôi bố mẹ một năm. Nhưng người anh cả lại sợ rằng lỡ ra bố mẹ chết sớm thì người chưa nuôi có lợi mà người đã nuôi sẽ chịu thiệt thòi, nên rút xuống còn nửa năm, rồi rút xuống ba tháng. Cuối cùng họ đồng ý mỗi người nuôi một tháng, nhưng không theo thứ tự nào cả mà bằng cách rút thăm. Càng già gân cốt càng suy, đi lại không được, do đó càng đòi hỏi phải chăm sóc nhiều. Thế mà trái lại, mỗi ngày sự nuôi nấng cha mẹ mỗi tệ, thậm chí con chỉ mong mau đến thời hạn để tống cha mẹ đi.
Cứ như vậy chưa đầy ba năm, bố mẹ vì không chịu được đói rét, lần lượt qua đời. Do truyện này mà có câu:
Cha mẹ nuôi con bằng trời bằng bể
Con nuôi cha mẹ con kể từng ngày
hay là:
Cha mẹ nuôi con bể hồ lai láng
