Đọc Kiều của má

Khi má tôi qua đời, tôi về chôn má, trong căn phòng của má vẫn còn khá nguyên vẹn đồ đạc quần áo má sử dụng trong những ngày cuối đời. Trên bàn, đúng ra là cái bàn học của tôi ngày xưa, bằng gỗ quý mầu đỏ đậm, có vân, mặt bàn lát một tấm kính dày cắt bốn góc kim cương, đặt một cái rổ mây đan, đựng những thứ má tôi luôn cần hàng ngày, cái lược, cái kính đeo mắt, chai dầu xanh, mấy cái kẹp tóc…và một quyển Kiều bỏ túi, bìa cứng, mầu đen, trang bìa in một họa phẩm vẽ bằng bút nho của Nguyễn Tiến Chung, 1972.

Tôi nói thầm với má: má, con đem cái kính, cái lược và cuốn Kiều đi theo. Má tôi cho. Mấy đêm liền, tôi ngủ trên giường của má, trong phòng má, trong nhà, đứa nào cũng sợ, không dám đặt chân vào phòng má, máy lạnh chạy vù vù suốt đêm, mà tôi thấy má kéo chăn đắp cho tôi rất ấm.

Cuốn Kiều nhỏ theo tôi như bóng với hình, lúc nào cũng nằm trên bàn làm việc. Tôi khám phá ra là má tôi bói Kiều, bên trong, có bút tích ghi ngày, chỗ câu được bói, và hai tờ lịch xé, gấp làm tư, đó là tờ bìa cuốn lịch và tờ ngày 01.01. Má quyết định lìa bỏ cõi trần vào sáng ngày 04.

Thỉnh thoảng tôi cầm cuốn Kiều, dở đại một trang, chỉ đại một câu, rồi ngồi ngẫm nghĩ xem câu ấy, đoạn ấy, nói gì. Trong Kiều có hai chiều hướng, bói đúng câu vui thì mình vui, bói đúng câu buồn, đoạn buồn thì mình buồn, mình lo. Bởi thế, hôm nay ngồi đây, tôi còn thương má, tội nghiệp má, đắm mình trong hư vô của định mệnh, không gặp được người giúp mình như Kiều đã gặp sư cô Giác Duyên.

Đọc Kiều của má, nhưng tôi có cái may mắn hơn má. Những bước vấp đã qua, là một lần đứng dậy, dù phải bò, lết một đoạn đường, tôi như chết nhiều lần, sống lại nhiều lần, không bằng thân xác, mà bằng ý chí và tâm hồn. Kiều là một bài học cho cái mình muốn thì không được, cái mình không muốn lại đến. Cuộc đời, nếu mọi cái "tôi muốn…" đều thành cả, thì sẽ không có chiến tranh, chỉ có hòa bình, không có khổ đau, chỉ có hạnh phúc. Dễ quá, anh muốn đánh tôi? Tôi sẽ muốn anh đứng im. Anh đau đớn? Tôi sẽ muốn cho anh an lành… Kiều cũng là bài học cho cái hiểu hay không hiểu của mình. Hiểu được vấn đề mình sẽ tìm ra câu trả lời.

Con đường của Kiều là con đường nhân quả. Cái muốn của Kiều trong thực tại của nàng khi ấy không mạnh bằng cái bó buộc sẽ phải gian truân suốt một thời gian dài, để cứu cha là Vương ông và gia đình. Kiều muốn giữ trinh tiết với Kim Trọng? "Phải điều ăn xổi ở thì/ Tiết trăm năm nỡ bỏ đi một ngày!". Thì đây, nàng Kiều phải chấp nhận điều mình không muốn: "Nghề chơi cũng lắm công phu/ Làng chơi ta phải biết cho đủ điều". Chơi cho tới bến! Nhưng đó có phải là một cuộc chơi? Những gian truân Kiều trải qua, nhục nhã thân xác thì có giới hạn nhưng cái nhục tinh thần to lớn hơn, không đong đếm được.

"Lễ xong hương hỏa gia đường,
Tú Bà vắt nóc trên giường ngồi ngay.
Dạy rằng: "Con lạy mẹ đây,
Lạy rồi sang lạy cậu mày bên kia".

Cái nhục bán thân không lớn bằng cái nhục phải quỳ lạy Tú Bà và Mã Giám Sinh. Bao nhiêu "Tú Bà", bao nhiêu "Mã Giám Sinh" thời hiện đại chỉ nhăm nhe bán người, vừa bán cả thân xác lẫn lợi dụng tinh thần trí tuệ của người khác để đem lợi nhuận về cho mình. Còn những thằng "Sở Khanh"? Một loại dơ bẩn đặc biệt, thâm hiểm, xảo quyệt, phản bội, nhân danh chữ tình để tịch thu chữ tín, cũng tràn đầy nhan nhản trong xã hội.

Nhưng nếu có biết đâu là nhân, đâu là quả, đâu là nợ, đâu là duyên, thì cũng không tránh được. Thuyết "Định Mệnh" là một tư tưởng an ủi nhiều người chấp nhận mọi khó khăn, ráng sống, ráng chịu đựng cho qua những ngày những đêm đau khổ, bớt hiềm khích, an phận chờ ngày nhân quả nợ nần chấm dứt. Chấp nhận định mệnh là buông thả theo dòng đời trôi, cái số mình nó thế, không muốn gỡ nút thắt, không muốn chấm dứt nhanh chóng sự đau khổ của mình. Hết đại hạn mười năm này sẽ còn tiếp tục đại hạn mười năm tới. Giống như chương cuối của Kinh Dịch – quẻ thứ 64, Vị Tế - khi đã dần dần lên tới đỉnh cao rồi thì cái vực thẳm đã trông thấy ngay trước mắt, tưởng đã xong, lại hóa ra còn phải tiếp tục, con người lại dần dần đi xuống, trạng thái tĩnh không có, trở lại chương đầu – quẻ thứ 1, Thuận Càn, thưở trời đất bắt đầu rộng mở, như một cái vòng tròn khép kín.

Đi song song với thuyết Định Mệnh trong truyện Kiều là thuyết Tài Mệnh "Chữ tài liền với chữ tai một vần". Càng đẹp, càng tài hoa, tài giỏi bao nhiêu lại càng khốn khổ bấy nhiêu, không những bị người ghen, mà đến cả trời cũng ghen "Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen".

Nhiều người hay trích câu: "Cũng liều nhắm mắt đưa chân/ Để xem con Tạo xoay vần đến đâu". Trên thực tế, mình nhìn lại thấy, có khi không thấy, con đường mình đã trải qua, mình nhìn tới, không biết ngày mai sẽ ra sao. Mỗi người loay hoay, loay xoay trong những cái bó buộc, bắt buộc của hoàn cảnh đời mình, tìm một lối ra, khi có, khi không. Nhiều người đáng thương hơn là đáng ghét. Nhưng liều lĩnh một cách dại dột, thiếu suy nghĩ chín chắn là tự đưa mình vào bước đường cùng, thách đố con Tạo xoay đến bến. Những cái nhầm lẫn thường là những cái giá rất đắt phải trả. Không những tuổi trẻ bồng bột hay nhầm lẫn, mà sự nhầm lẫn đó không tha một ai trong bất cứ tuổi nào, vì trong cái nhầm lẫn có chút hào quang của sự hy vọng, của ảo tưởng.

Nhưng mà, nếu đã "nhìn thấy" được sự đau khổ của mình, sự nhầm lẫn của mình là cởi được phân nửa cái nút rồi, phần còn lại là tìm con đường đi ra, thoát nạn. Con người với khả năng sinh còn của mình, biết nghe theo những lời kêu gọi khác "Sông có khúc, người có lúc!", "Đức thắng số!", "Nhân định thắng thiên!", để còn dùng cái can đảm, cái tích cực làm cây gậy chống đi đường. Má đã cố gắng, muốn thoát tục, bán nhà, chia của để vào chùa, nhưng má không có duyên với nhà Phật, hay má không có may mắn gặp người giúp đỡ, con cháu không ai giúp, không thương má.

Người nhà Phật cho thêm hai vũ khí tự vệ đáng kể: "Ai thương mình sẽ là người giúp mình. Ai ghét mình sẽ là người hại mình", và "Không đặt chân đến chỗ mình không nên đến. Không làm những điều mình không nên làm!". Thiền sư Nhất Hạnh có giảng câu: "Muốn biết nhân đời trước thì coi quả đời này, muốn biết quả đời sau thì coi nhân đời này“, giống như câu thành ngữ "Gieo gió gặt bão" của người Việt, hay  "Qui sème le vent récolte la tempête" của người Pháp, hay "Du erntest, was du säst" của người Đức.

Kiều, một lần muốn dùng dao tự vẫn vì nhục nhã, một lần muốn chết chung với Từ Hải, một lần muốn nhảy xuống sông Tiền Đường tự vẫn vì hối hận đã nghe lời dụ dỗ của Hồ Tôn Hiến, làm cho người chồng thứ hai của mình, Từ Hải, chết đứng giữa trận tiền. Ba lần Kiều đi vào ngã rẽ của cuộc đời là cả ba lần Kiều vì cô đơn mà mềm yếu, nghe theo những lời ngọt ngào, đường mật của Sở Khanh, Hồ Tôn Hiến và Bạc Bà. Ngay Từ Hải, cũng vì nhân quả, phải gặp Kiều, cưới nàng Kiều với một lễ vu quy long trọng, rồi phải chết vì Kiều.

"Rỉ rằng: "Nhân quả dở dang,
đã toan trốn nợ đoạn trường được sao?
Số còn nặng nghiệp má đào,
Người dù muốn quyết trời nào đã cho!
Hãy xin hết kiếp liễu bồ,
Sông Tiền Đường sẽ hẹn hò về sau".  

Cái thong dong cuối đời của Vương Thúy Kiều và Kim Trọng sẽ không có, hai người sẽ không phải là "Chẳng trong chăn gối cũng ngoài cầm thơ", nếu Kiều không trải qua mười lăm năm dài thăng trầm rất mực, nếu Kim Trọng, qua cuộc sống đôi lứa với Thúy Vân, chưa hiểu được rằng hạnh phúc thân xác không lớn bằng hạnh phúc tinh thần, hạnh phúc trí tuệ. "Bắt phong trần phải phong trần/ Cho thanh cao mới được phần thanh cao".

Chính nàng Kiều, đã tìm ra lối thoát cho mình, mới đưa Kim Trọng về con đường có tình có nghĩa và có tự trọng.

Còn lại cụ Nguyễn Du với tâm tình: "Dặm khuya ngất tạnh mù khơi/ Thấy trăng mà thẹn những lời non sông!"

Còn lại má, với câu bói Kiều, với tiếng đàn buồn cho Hồ Tôn Hiến nghe: "Một cung gió thảm mưa sầu/ Bốn dây nhỏ máu năm đầu ngón tay!".

Còn lại tôi, với câu thơ: "Chém cha cái số hoa đào/ Gỡ ra rồi lại buộc vào như chơi!".

Cuối cùng và cuối cùng, Kiều không hẳn hoàn toàn là định mệnh nghiệt ngã, vì cụ Nguyễn Du đã gởi gắm lại ngàn sau hai câu thơ lục bát tràn đầy hy vọng: "Trời còn để có hôm nay/ Tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời".