Bánh chưng Lang Liêu thời hội nhập
 Ảnh minh họa |
Bánh chưng trên đất Mỹ
Tôi có người bạn Mỹ gốc Việt sống ở Maryland, Hoa Kỳ. Nếu gọi anh là người Việt Nam thì anh giận vì anh có hộ chiếu quốc tịch Mỹ hẳn hoi. Nhưng nếu bảo anh là người Mỹ, anh cũng chẳng bằng lòng vì anh bảo “Cậu không thấy tớ nói tiếng Việt, giọng Hà Nội ư?”. Xa Hà Nội từ lúc 10 tuổi, đến Sài Gòn rồi số phận đưa đẩy anh sang Mỹ lập nghiệp mấy chục năm trời.
Nhớ mấy dịp Tết, anh thường bảo “Cậu mới ở Hà Nội sang, chắc vẫn còn nhớ cách gói bánh chưng. Bọn mình có con nhỏ, nếu không gói bánh chưng Tết cho chúng nó xem, lớn lên chúng sẽ chỉ biết McDonald (bánh mì kẹp thịt nổi tiếng của Mỹ) và coca”.
Tôi thú thật với anh là tôi không biết gói vì lúc nhỏ có bố mẹ lo hết, lớn lên đi học ở thành phố, ra công tác thì có bánh chưng mậu dịch, và bây giờ thì bán đầy đường, ai còn gói nữa. Có chăng, tôi có thể gói bánh chưng rùa - loại bánh cho trẻ con, không cầu kỳ, gói như dúm mắm tôm cũng được.
Anh kể cho tôi nghe, có lần anh tự mua gạo nếp, đậu, thịt để gói và nấu bánh chưng ngay ngoài vườn nhà. Đun nấu khói lên nghi ngút, nhà hàng xóm là dân Mỹ trắng, tưởng bị cháy rừng, gọi xe cứu hỏa đến, thế là phải đền tiền xe đến. Tuy nhiên, một lần về Hà Nội du lịch dịp Tết, anh phát hiện dân Hà Nội nấu bánh chưng bằng nồi áp suất, vừa nhanh vừa gọn nhẹ, lại không có khói. Anh học mẹo vặt đó luôn.
Mỗi năm Tết đến anh lại gói bánh chưng để các con anh biết và cũng nguôi đi nỗi nhớ quê nhà. Nhưng anh bảo, luộc bánh chưng bằng củi trong bếp vẫn thích hơn vì người ta có thể quây quần, ấm áp, kể chuyện năm qua và mong năm mới đến, đó mới là cái Tết Lang Liêu.
 Bánh chưng, bánh dầy ngày Tết |
Bánh chưng Ninh Bình làng tôi
Hồi công tác ở Hà Nội, hàng năm, mỗi khi Tết đến, tôi vẫn về thăm bố mẹ ở Ninh Bình. Việc đơn giản của tôi là đi qua chợ Hôm, mua mấy cái bánh chưng đắt tiền nhất ở chợ và mang về khoe “Con mua ở chợ Hôm đấy”. Nhưng bố tôi hỏi “Sao anh không tự gói lấy? Nếu anh không gói thì các con của anh sẽ không biết gì về bánh chưng”.
Nhà tôi đông các anh các chị, ai về thăm cũng biếu bánh chưng, nhưng bố tôi chỉ thích bánh của cậu Lăng em rể vì do chính anh ấy gói và nấu, ngon và rền hơn hẳn mấy cái mua ở chợ Hôm, Hà Nội hay thị xã Ninh Bình. Các anh chị đi công tác xa vẫn cho bố tôi cổ hủ, không chịu theo thời kinh tế thị trường “cái gì mua được nên mua, gói làm gì cho mất thời gian”.
Tôi vẫn nhớ hồi nhỏ, luộc bánh chưng ba mươi Tết là kỷ niệm không bao giờ quên. Bố tôi gói rất nhanh, không cần khuôn nhưng cái nào cũng bằng nhau, vuông vức. Thịt không có nhiều vì hiếm và đắt, chỉ có nhân đậu xanh không đãi hết vỏ và gạo nếp là chính.
Không bao giờ ông quên gói mấy cái bánh chưng rùa, hoặc ông dạy cho cách gói để đứa nào đứa ấy “tự biên tự diễn” tác phẩm của mình. Xếp bánh vào nồi ba mươi, đậy nắp bằng một cái nồi nhỏ được đổ đầy nước, đặt trên cái nùn rơm quấn quanh. Rồi đun nấu, đổ thêm nước khi hơi cạn, và đợi gần Giao Thừa vớt bánh.
Bọn trẻ chúng tôi thường ngủ quên, không biết bánh chín lúc nào. Lúc dậy thì đã sáng Mồng Một mất rồi, nhưng hương bánh chưng rùa theo tôi khắp năm châu.
Anh bạn Việt kiều cũng không thể nguôi ngoai kỷ niệm bánh Tết sau bao nhiêu năm trên đất Mỹ. Anh bảo, có thể lúc ấy mình đói quá, ăn gì cũng ngon, hoặc cũng có thể chính hương vị bánh chưng nếp đồng làng trên bếp củi hòa quyện với xóm quê, hoặc do cả hai mà làm nên kỷ niệm.
 Bà con người Việt gói bánh chưng Tết ở Virginia, Hoa Kỳ |
Bánh chưng thời hội nhập
Không biết ở Hà Nội bây giờ còn bao nhiêu gia đình tự gói bánh Tết và bao nhiêu bà con xa quê còn nhớ đến sự tích Lang Liêu. Cũng may mấy năm tôi ở vùng Virginia và Maryland, thấy có một số các cô, các bà mới sang thích tụ tập gói bánh chưng Tết, các cháu được dịp vui đùa và chụp selfie với những cái bánh chưng gói bằng lá chuối.
Hiện có khoảng 4,5 triệu người Việt xa quê, chắc chắn họ còn nhớ mùi vị bánh chưng và cảnh quây quần ngày Tết. Nhưng xứ người đón năm mới khác lịch đón Tết của người Việt, đôi khi 30, Mồng Một Tết vẫn đi làm, con cái vẫn đi học.
Ngày này qua tháng khác, xa mặt cách lòng, cha mẹ sẽ quên dần. Các cháu lớn lên quen với thức ăn nhanh KFC, McDonald, bánh chưng có thịt thì sợ mỡ và đường trong máu.
Cứ thế năm tháng dần trôi, mấy cái bánh làm nên biểu tượng hội nhập của Lang Liêu cứ dần bị xóa nhòa trong ký ức bởi sự thôi thúc của hội nhập với nơi mới.
Toàn cầu hóa là cơ hội và cũng chứa rủi ro. Biết lối làm ăn sẽ giúp mang hàng hóa made in Viet Nam ra nước ngoài. Bánh chưng, bánh dầy nóng hổi được chuyển từ Hà Nội đến Washington trên máy bay Vietnam Airlines trong ngày. Nhưng những chiếc bánh ngày Tết có còn trong trí nhớ của thế hệ trẻ sau vài chục năm nữa và liệu các cháu có biết từ đâu.
Giữ cái gì, để mất cái gì, hay hoàn thiện hơn cái mình đang có để giữ mãi bản chất Việt đang đặt ra nhiều câu hỏi. Nếu không, xu thế toàn cầu hóa, nỗi mừng hội nhập và tìm nơi bến đậu mới sẽ cuốn đi số phận cái bánh chưng xanh nhỏ bé của Lang Liêu có từ thuở Vua Hùng. Rồi một hôm nào đó, mỗi người lại hỏi chính mình, ta thuộc dân tộc nào trong thế giới này, như chính người bạn Việt kiều băn khoăn không biết mình là người Mỹ hay Việt…
Hiệu Minh (Hoa Kỳ)
