Kiều bào và khát vọng định vị Việt Nam (Kỳ cuối): Kể câu chuyện Việt Nam sinh động hơn

Chọn cách tiếp cận khác biệt

Trong bối cảnh nhiều loại hình văn hóa truyền thống Việt Nam đang đứng trước nguy cơ mai một, Toucher Arts - dự án quảng bá văn hóa Việt của Hiệp hội Art Space (do nhạc sĩ Hoàng Thu Trang, người đang sinh sống tại Pháp sáng lập) đã lựa chọn cách tiếp cận khác biệt.

Không bị đóng khung trong lưu trữ tĩnh, di sản được trở lại đời sống qua phim tài liệu, kết hợp giới thiệu tiếng Việt và văn học dân gian, trình diễn áo dài cùng âm nhạc đương đại... Cách tiếp cận này cho phép di sản tự kể chuyện một cách gần gũi, chạm tới cả những người trẻ chưa tiếp xúc nhiều với văn hóa truyền thống.

Lấy bảo tồn là nền tảng của sáng tạo, theo chị Thu Trang, di sản chỉ thực sự sống động khi đối thoại được với hiện tại và tạo ra giá trị mới như ứng dụng công nghệ thực tế tăng cường (AR) vào bộ ảnh ẩm thực Việt Nam, phối hợp nhạc cụ dân tộc với âm nhạc đương đại, tổ chức Triển lãm ảnh Di sản Việt Nam 2024 để khuyến khích giới trẻ quốc tế khám phá văn hóa bằng ngôn ngữ hình ảnh của riêng mình.

Bên cạnh đó, các sản phẩm giao thoa văn hóa Việt-Pháp như dàn hợp xướng Pháp trình diễn tác phẩm Việt, các bạn Pháp tham gia trong bộ phim tài liệu về văn hóa Việt… là minh chứng cho sức sống và tiềm năng sáng tạo của di sản.

Nhạc sĩ Thu Trang cho biết, Toucher Arts triển khai chiến lược cốt lõi là bảo tồn tương tác - coi việc bảo tồn văn hóa không phải là quá trình một chiều, nơi nghệ sĩ hoặc tổ chức đơn thuần mang văn hóa Việt đến giới thiệu cho công chúng Pháp mà biến thành hành trình trao đổi, tương tác và đồng sáng tạo. Ở đây, người dân Pháp không chỉ là khán giả, mà trở thành người tham gia, đồng kiến tạo và đồng sở hữu sản phẩm văn hóa.

Các phương thức triển khai cho thấy sự dịch chuyển rõ rệt từ mô hình giới thiệu sang cùng làm như workshop làm quạt giấy Chàng Sơn, tranh Đông Hồ, trang trí áo dài giấy, pha trà truyền thống - nơi người Pháp không chỉ học kỹ năng mà còn tự tạo ra sản phẩm riêng, gắn kết văn hóa Việt với ký ức cá nhân. Các Festival Vietnam tại Lorient, Paris, Saint Herblain được tổ chức cùng chính quyền và hội đoàn Pháp, hòa trộn nghệ thuật Việt-Pháp trong âm nhạc, nhiếp ảnh, thời trang, giúp cộng đồng sở tại thấy mình là một phần câu chuyện.

Bằng cách biến công chúng sở tại từ người xem thành người tham gia, Toucher Arts đã xây dựng một mô hình bảo tồn di sản Việt tại Pháp bền vững, hai chiều và sáng tạo - vừa gìn giữ bản sắc, vừa tạo giá trị mới, đóng góp trực tiếp vào công nghiệp văn hóa của cả Việt Nam và Pháp.

Dự án cũng góp phần định vị thương hiệu văn hóa Việt, từng bước xóa bỏ những định kiến tồn tại lâu đời trong suy nghĩ của một bộ phận người dân Pháp rằng Việt Nam chỉ gắn với nghèo đói, chiến tranh, lạc hậu, thay vào đó là một hình ảnh Việt Nam rực rỡ, trẻ trung, năng động, giàu bản sắc, yêu hòa bình và sẵn sàng kết nối với bạn bè năm châu.

Đặc biệt, dự án này đã sản xuất và công chiếu hai bộ phim tài liệu Trà, Áo dài và Việt Nam và Những bàn tay giữ lửa truyền thống tại hệ thống rạp chiếu phim Cineville (Lorient) và Lutétia (Saint Herblain). Hai tác phẩm không chỉ thu hút đông đảo khán giả Pháp đến rạp, mà còn kích hoạt sự quan tâm quốc tế tới các làng nghề truyền thống, mở ra tiềm năng kết nối thương mại và xuất khẩu sản phẩm thủ công Việt trong tương lai.

Điều tuyệt vời là Toucher Arts đã quy tụ được đội ngũ thành viên gần 100 thanh thiếu niên người Việt và gốc Việt từ 14 quốc gia trên thế giới, tổ chức thành công các triển lãm quốc tế, buổi hòa nhạc quy mô lớn nhằm quảng bá văn hóa Việt Nam.

Nhạc sĩ Thu Trang tự hào chia sẻ: “Thông qua các hoạt động nghệ thuật, festival và hợp tác quốc tế, chúng tôi đã tạo nên một lực lượng sáng tạo bền vững, vừa quảng bá Việt Nam ra thế giới, vừa khơi dậy quan tâm đến thủ công mỹ nghệ, ẩm thực và các giá trị phi vật thể, nơi giới trẻ đồng thời là động lực phát triển và người bảo tồn bản sắc”.

Mang tinh thần của sứ giả

Có thể thấy, trong hành trình hội nhập ở xứ người, cộng đồng kiều bào không chỉ là cầu nối ngoại giao nhân dân, mà còn góp phần định vị hình ảnh Việt Nam bằng những giá trị bản sắc riêng.

Là nghệ sĩ Việt tại nước Nga, anh Nguyễn Khắc Hòa cho rằng, vai trò sứ giả văn hóa ở nước ngoài rất quan trọng. “Bạn bè khắp nơi trên thế giới khi giao tiếp với mỗi người Việt sẽ có cái nhìn về chung về con người và văn hóa Việt Nam. Thậm chí, chỉ qua những hoạt động và ứng xử bình thường, chúng ta cũng có thể thu hút được sự quan tâm của các bạn về đất nước mình”.

Thực tế, có những người bạn khi tiếp xúc với nghệ sĩ Khắc Hòa, cảm thấy rất tò mò về Việt Nam. Từ đó, họ bắt đầu có những chuyến đi đến đất nước hình chữ S... Bởi vậy, theo anh Khắc Hoà, mỗi người Việt ở nước ngoài cần giống như một trạm phát về văn hóa Việt với bạn bè quốc tế.

Sinh sống ở nước ngoài nhưng nghệ sĩ Khắc Hòa luôn ý thức về nguồn cội, dòng máu đang chảy trong mình là Việt Nam. Trong hoạt động giao lưu nghệ thuật ở các nước, anh luôn tranh thủ giới thiệu về nét đẹp âm nhạc dân gian Việt Nam như quan họ, chầu văn, chèo… Anh biết những hành động của mình dù nhỏ bé cũng có ý nghĩa nhất định, chẳng hạn như “luận án Tiến sĩ tôi viết về opera Việt Nam cũng có thể được coi như một công cụ mà để đưa văn hóa Việt Nam ra nước ngoài ở mức độ nghiên cứu; những dự án âm nhạc hợp tác với nước ngoài cũng đóng vai trò quan trọng trong việc truyền bá văn hóa Việt Nam ra thế giới”.

Với nghệ sĩ opera Ninh Đức Hoàng Long, mỗi nghệ sĩ kiều bào đều mang trong mình sứ mệnh giới thiệu, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của quê hương. Hoạt động nghệ thuật không đơn thuần là công việc, mà còn là cầu nối văn hoá, phương tiện để đưa hình ảnh và tâm hồn Việt đến gần hơn với bạn bè quốc tế.

Theo nam nghệ sĩ đang công tác tại Nhà hát Opera quốc gia Hungary, việc được Tổng thống Hungary đặc cách quốc tịch vào năm 2018 “không chỉ là một vinh dự cá nhân tôi mà còn là một sự ghi nhận đối với công sức của người Việt trong việc góp phần làm phong phú thêm bức tranh văn hoá đa dạng của thế giới”. Nghệ sĩ Hoàng Long luôn nỗ lực trong việc học hỏi, rèn luyện và biểu diễn “để mỗi lần đứng trên sân khấu, khán giả không chỉ thưởng thức âm nhạc mà còn cảm nhận được tình yêu và niềm tự hào về quê hương Việt Nam”.

Có thể thấy, khát vọng định vị Việt Nam qua bản sắc văn hóa không chỉ là trách nhiệm của những nhà hoạch định chính sách hay các thiết chế văn hóa, mà là niềm tự hào và tình yêu quê hương của từng người Việt trên khắp thế giới. Khi mỗi nhịp cầu do kiều bào xây dựng lên được nối dài bằng sự thấu hiểu và sẻ chia, hình ảnh Việt Nam sẽ hiện lên không chỉ bằng di sản ngàn đời mà còn bằng sức sống đương đại và sáng tạo.

Từ gian bếp ấm nơi xứ người đến những trang sách, khung hình và các sự kiện, lễ hội văn hóa…, dấu ấn Việt Nam đang được thắp sáng bởi chính những người con xa xứ. Mang theo hồn cốt quê hương, họ đang nỗ lực truyền tải bản sắc một cách sinh động, gắn kết quá khứ với hiện tại và đưa Việt Nam đến gần hơn với thế giới. Đây cũng là sự khẳng định vị thế Việt Nam - một quốc gia vừa gìn giữ giá trị truyền thống, vừa tự tin đồng hành cùng thời đại.

An Bình/ baoquocte.vn