Trần Đại Nghĩa - một trí thức yêu nước, suốt đời phụng sự Tổ quốc
|
|
Trần Đại Nghĩa là một bậc đại trí thức đã từ bỏ mọi vinh hoa phú quý ở nước ngoài để trở về Tổ quốc thực thi sứ mệnh của một công dân yêu nước. Từ những năm mới bước vào cuộc kháng chiến chống Pháp tái xâm lược, cái tên bí mật Trần Đại Nghĩa đã trở thành một huyền thoại gắn liền với việc sản xuất vũ khí, gây ngạc nhiên và ngưỡng mộ cho mọi người Việt Nam lẫn kẻ thù và bạn bè quốc tế. Trên cương vị Cục trưởng Quân giới, Phó Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần, ông không chỉ có công đầu xây dựng ngành công nghiệp quốc phòng mà còn góp phần quan trọng đặt nền móng cho nền khoa học kỹ thuật hiện đại nước ta.
Hành trang của một người trí thức yêu nước
Trần Đại Nghĩa, tên thật là Phạm Quang Lễ, sinh ngày 13/9/1913 trong một gia đình nhà giáo nghèo tại xã Xuân Hiệp, huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long. Năm lên 6 tuổi, Phạm Quang Lễ chứng kiến sự ra đi của người cha thân yêu. Lời trăng trối của cha “con phải chăm lo học hành, sau này mang kiến thức của mình ra để giúp ích cho đời” đã theo ông suốt cả cuộc đời.
Ngôi trường Trung học đệ nhị Petrus Ký nổi tiếng ở Sài Gòn những năm 30 của thế kỷ trước là nơi cậu học sinh Phạm Quang Lễ theo học từ năm 1930 đến năm 1933. Ông luôn được thầy cô và bạn bè chú ý bởi sự thông minh và trí nhớ khác người.
Năm 1935 là một bước ngoặt đối với người thanh niên Phạm Quang Lễ. Ông được cấp học bổng xuất dương du học. Khi được học bổng sang Pháp học, Phạm Quang Lễ quyết tâm chạy đua với thời gian, lấy được 6 bằng đại học và chứng chỉ của các trường đại học danh tiếng của Pháp. Khác với những người khác, lần du học của Phạm Quang Lễ có mục đích rõ ràng. Ông học về khoa học chế tạo vũ khí nhằm phụng sự Tổ quốc giành độc lập. Song, đây là lĩnh vực bí mật và cấm tuyệt đối người dân thuộc địa. Vì vậy, trong suốt 11 năm ở Pháp, Phạm Quang Lễ chỉ có thể tự mò mẫm và bí mật học hỏi, sưu tầm tài liệu về các loại vũ khí.
|
|
Cuộc gặp gỡ giữa ông và Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Paris đã trở thành cuộc gặp gỡ định mệnh làm thay đổi cuộc sống của Phạm Quang Lễ. Rời thủ đô Paris hoa lệ của nước Pháp, rời bỏ mức lương 20 lạng vàng 1 tháng, Phạm Quang Lễ cùng với kỹ sư luyện kim Võ Quý Huân, bác sĩ Trần Hữu Tước đã theo Hồ Chủ tịch trở về Tổ quốc mang theo tâm nguyện phụng sự đất nước. Trước khi về nước, kỹ sư Phạm Quang Lễ đã tập trung thu thập hàng nghìn cuốn sách liên quan đến nhiều lĩnh vực mà phần lớn để phục vụ chiến tranh.
Sự trở về của Chủ tịch Hồ Chí Minh và kỹ sư Phạm Quang Lễ không phải bằng máy bay mà bằng một tàu chiến của Pháp. Bốn mươi ngày lênh đênh trên biển, những lời nói giản dị nhưng vô cùng sâu sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, cùng với các cử chỉ, hành động cụ thể của Người đã cảm hóa, chinh phục trái tim người trí thức trẻ Phạm Quang Lễ, cũng như tất cả những người có mặt trên chuyến tàu, kể cả các thủy thủ Pháp.
“Ông Phật làm súng”
Trở về nước, trong năm 1946, trước yêu cầu của cuộc kháng chiến chống Pháp gay go, ác liệt, Phạm Quang Lễ được Bác Hồ giao làm Cục trưởng Cục Quân giới với trọng trách là nghiên cứu, chế tạo ra vũ khí để bộ đội ta đánh giặc. Bác nói: “Đây là việc đại nghĩa. Vì thế, từ nay Bác đặt tên cho chú là Trần Đại Nghĩa...”.
Đảm nhiệm chức Cục trưởng Cục Quân giới trong điều kiện cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp bùng nổ là một thử thách không nhỏ đối với Trần Đại Nghĩa. Tuy nhiên, với vốn kiến thức tích lũy được trong thời gian học tập ở nước ngoài, cộng với sự thông minh, trí sáng tạo, ông đã nhanh chóng bắt tay vào trực tiếp nghiên cứu và chỉ đạo nghiên cứu sản xuất vũ khí phục vụ cuộc chiến đấu của quân và dân ta. Giáo sư Trần Đại Nghĩa cùng các đồng chí của mình đã chế tạo thành công súng và đạn bazooka, súng đại bác không giật (SKZ) là những loại vũ khí có trình độ hiện đại của thế giới. Đây là một kỳ tích phi thường của quân và dân ta. Những loại vũ khí này đã tham gia hầu hết các trận đánh, duy trì cục diện chiến tranh nhân dân, tạo nên những kỳ tích mang màu sắc chiến tranh nhân dân Việt Nam. Khen ngợi những chiến công của bazooka ở chùa Trầm, thấy kỹ sư Trần Đại Nghĩa là người hiền lành, ít nói, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã gọi ông là “Ông Phật làm súng”.
|
|
Trong kháng chiến chống Mỹ, huyền thoại về ông một lần nữa được viết tiếp khi ông trở thành người hỗ trợ về tinh thần cho những phát minh về quân giới cho đến ngày đất nước giành được độc lập. Dưới sự lãnh đạo của Giáo sư Trần Đại Nghĩa, chúng ta đã chế tạo thành công nhiều loại vũ khí trang bị bằng vật liệu có sẵn, với công nghệ đơn giản như: Ngòi thủy lôi áp suất ABS, các loại mìn, thủ pháo cho đặc công đánh hiểm, sau này phát triển thành thủ pháo dù cho đặc công đánh sâu trong lòng địch, đặc biệt là cải tiến ĐKB-H12 theo công nghệ của ta từ viện trợ của Liên Xô trước đây.
Tấm gương của một nhà nghiên cứu chân chính, hết lòng vì sự nghiệp khoa học nước nhà
Giáo sư Trần Đại Nghĩa từ một trí thức Tây học đã trở thành một trong những người tiêu biểu cho ý chí, nghị lực và tinh thần phấn đấu cống hiến hết mình cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Chỉ trong một thời gian ngắn, bằng tài năng, trí tuệ và tinh thần vượt khó đáng khâm phục, ông đã trực tiếp nghiên cứu và chỉ đạo nghiên cứu ra nhiều loại vũ khí hiện đại, điển hình là súng bazooka, SKZ và đạn bay.
| Suốt cuộc đời phụng sự Tổ quốc, Thiếu tướng - Giáo sư - Viện sĩ - Anh hùng lao động Trần Đại Nghĩa được Đảng và Nhà nước tin tưởng giao cho nhiều trọng trách: Cục trưởng Cục Quân giới; Phó Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần; Thứ trưởng Bộ Công thương; Thứ trưởng Bộ Công nghiệp nặng; Bộ trưởng - Chủ nhiệm Uỷ ban Kiến thiết cơ bản Nhà nước; Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học và kỹ thuật Nhà nước; Hiệu trưởng đầu tiên Đại học Bách khoa Hà Nội; Viện trưởng đầu tiên Viện Khoa học Việt Nam; Chủ tịch đầu tiên Liên hiệp các Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam... Ông cũng là nhà khoa học đầu tiên được thụ phong cấp tướng và là vị tướng đầu tiên được tặng danh hiệu Anh hùng Lao động trong những đợt phong tặng đầu tiên của Nhà nước. |
Sự ra đời của những loại vũ khí mang tên Trần Đại Nghĩa đã đưa trí tuệ Việt Nam vươn tới đỉnh cao của nền khoa học - kỹ thuật thế giới lúc bấy giờ.
Với những cống hiến xuất sắc, năm 1948, Giáo sư Trần Đại Nghĩa được phong quân hàm Thiếu tướng đợt đầu tiên của Nhà nước Việt Nam. Năm 1952, ông cũng trở thành người trí thức Việt Nam đầu tiên được phong danh hiệu Anh hùng Lao động. Năm 1966, ông được phong danh hiệu Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô; đồng thời cụm công trình nghiên cứu và chỉ đạo kỹ thuật chế tạo vũ khí, gồm súng bazooka, súng SKZ và đạn bay của ông được Nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt đầu tiên.
Ngày thống nhất đất nước, Trần Đại Nghĩa có ghi vào cuốn sổ tay của mình một câu: "Đã hoàn thành nhiệm vụ!". Khi nói về bạn bè của mình ở lại bên Pháp, ông cho rằng “họ có cuộc sống đầy đủ, sung sướng hơn tôi nhiều, nhưng về khía cạnh phụng sự Tổ quốc, họ chẳng có gì cả". Được phụng sự cho Tổ quốc, cho dân tộc là lí tưởng theo đuổi của cuộc đời ông. Đúng như tên Bác Hồ đặt cho ông, cả cuộc đời ông đã sống trọn cho khát vọng cống hiến tâm sức của mình cho sự nghiệp đại nghĩa của dân tộc.
Hương Thảo (tổng hợp)
