Giao thừa xứ Tây
|
|
Tôi có một quán ăn nhỏ với ba nhân viên cùng làm. Những lúc vắng khách, tôi tranh thủ viết lách.
Thực ra tôi cũng là dân được học hành đào tạo hẳn hoi. Ra trường cũng làm nghiệp viết lách. Nhưng gần hai chục năm qua, từ ngày đổi nghiệp kiếm sống, tôi gần như buông bút. Thi thoảng có hội hè ca nhạc, bạn bè nhờ thì viết bài chào mừng, khai mạc… Thân hữu có người mất thì viết hộ bài điếu văn. Cuộc sống nhọc nhằn vì miếng cơm manh áo nơi xứ người cứ lầm lũi trôi qua làm cho tôi chẳng còn nhớ có một thời mình cũng mơ mộng làm văn chương.
Cũng may từ ngày có Hội người Hà Nội, rồi có trang web của Hội, nhờ mọi người tin tưởng động viên, tôi mới tí toáy cầm bút trở lại. Mà nào đã viết được gì đâu? Toàn chuyện của mình. Kiểu như hồi ký ôn nghèo, kể khổ. Vậy mà cũng phải trầy trật như đánh vật với con chữ thì cả tháng mới xong một bài nhỏ. Biết là người đọc khen ít, chê nhiều nhưng mỗi khi thấy bài được lên trang cũng thấy vui hơn. Rồi cũng tự an ủi: Viết như mình người ta đọc cho đã là may rồi. Chứ cứ như vợ tôi, cũng xuất xứ trường văn hẳn hoi, những bài tôi viết bà ấy chẳng thèm đụng mắt. Vì thế tôi có bốc đồng mà viết lúc luộc bánh chưng từ thuở xa xưa có ngồi với em này, khi giao thừa năm nảo, năm nao có ôm em nọ thì bà ấy cũng chẳng biết để mà thực hành cơ chế “ăn thịt” đối với tôi như bạn đọc lo lắng.
Tôi vẫn hàng ngày đi làm và tranh thủ viết khi vắng khách. Viết xong, đọc cho mấy anh em ở quán thẩm định trước. Như vừa rồi, lúc viết xong hai bài về Tết, tôi cũng đọc cho mọi người nghe. Ai cũng bảo, bài viết làm gợi nhớ không khí Tết xưa, khiến ai cũng nhớ nhà, nhớ quê. Rồi mọi người cùng hỏi: “Sao anh không viết về không khí đón Tết ở bên này và không khí Tết ở Việt Nam bây giờ?“ Thấy tôi như đang lúng túng, một cậu em xem chừng như hiểu biết đỡ lời: “Muốn viết phải có thực tế và cảm xúc. Ở bên này có Tết đâu mà cảm xúc. Còn ở Việt Nam, chắc lâu rồi anh không về Tết, nên đâu có thực tế?”. Câu giải thích tưởng chừng đơn giản, nhưng hoàn toàn xác đáng. Nó khiến tôi mất mấy ngày ngẫm nghĩ để hình thành bài viết này. Nghĩ là vậy, nhưng cho đến khi viết những dòng có tính chất mở đầu này, tôi cũng không biết mình phải viết tiếp thế nào khi cảm xúc thì trơ lì và hiểu biết còn hạn hẹp về những vấn đề mình đang đề cập.
Quả nhiên, đã lâu lắm rồi tôi không đón một cái Tết đầm ấm mang đúng nghĩa Tết đoàn tụ gia đình tại Việt Nam. Tôi sang đây thấm thoắt đã gần hai chục năm. Một thời gian quá dài, gần bằng nửa đời người. Ngày bước chân ra đi tôi không thể nghĩ mình lại gắn bó với mảnh đất này lâu đến vậy. Tôi sang vào dịp cuối tháng Ba, tức đầu mùa Xuân. Vừa xuống sân bay, may mắn gặp đợt tuyết rơi muộn. Trong nắng vàng hanh hao, tuyết lắc rắc rơi trên đầu trắng như bụi phấn. Về đến ký túc xá Gehrensee đã thấy các khuôn viên ngập tràn trong màu xanh non của cỏ. Thấp thoáng trong đó là những nụ hoa vàng chớm nở. Hoa dáng như hoa thủy tiên nhưng có màu vàng như hoa cúc.
|
|
Gần hai chục năm nơi đất khách quê người, tôi có về Hà Nội ăn Tết với mẹ tôi hai lần. Nói là ăn Tết với mẹ vì bố tôi đã mất khi tôi xa nhà được ba năm. Đúng ngày bay sang đây, tôi cùng bố tôi lên vườn đào Nhật Tân, nơi có mộ của bà nội, để thắp hương cho bà và cầu xin bà phù hộ cho mình “chân cứng đá mềm” nơi đất khách. Hôm đó trời mưa như vẫn thường mưa sau dịp Tết, đường vào nghĩa trang lầy lội quá không dắt nổi xe. Bố tôi phải đứng ngoài trông xe để tôi một mình vào thắp hương cho bà. Tôi không ngờ đấy là lần cuối cùng tôi được đi bên bố.
Mười năm sau, tôi mới về nhà vào dịp Tết. Tết về, không có bố, niềm vui đón năm mới vơi đi già nửa. Mẹ tôi cũng chẳng gói bánh chưng như năm nào. Mà có gói biết ai bắc bếp luộc đây? Anh em ai cũng đều có gia đình, mỗi người phiêu bạt một phương. Người Nam, kẻ Bắc, người tận trời Tây. Tết đến ai cũng lo cho mẹ, chẳng thiếu thứ gì. Nhưng chẳng ai ở bên mẹ trong đêm Giao Thừa. Giao Thừa năm đó tôi lặng ngồi bên mẹ mình. Ngoài đường phố không rộn ràng pháo nổ, chẳng ríu rít tiếng trẻ nô đùa như năm nào. Trong khói hương và di ảnh của bố, tôi thèm được như ngày xưa: bố mẹ đầy đủ, anh em quây quần.
Cách đây 5 năm, tôi cũng có mặt ở Việt Nam. Tranh thủ mấy ngày trước Tết, tôi về thăm và chúc Tết bố mẹ vợ. Đó là một xã nằm sát ngay thị trấn Quỳnh Côi, tỉnh Thái Bình. Trước khi sang Đức tôi cũng đã nhiều lần về quê vợ ăn Tết. Đến nhà nào chúc Tết người ta cũng hỏi nhau về mùa màng, về thu hoạch nông sản, rồi hỏi năm nay đụng lợn chung với nhà ai? Gói bao nhiêu bánh chưng? Giò năm nay có giòn hay bở? Chỉ loay xoay mấy chuyện đó, không hơn không kém. Vậy mà lần về này, chỉ sau có mấy năm đổi mới mà khác hẳn. Ngay cả nhà bố mẹ vợ tôi cũng chẳng đụng lợn, gói bánh. Hỏi ra mới được biết dịch vụ ở thị trấn rất sẵn. Muốn mua bao nhiêu giò chả, bánh chưng đều có hết, đắt hơn chẳng là bao. Vừa đỡ phải làm lích kích mà không lo giò hỏng, giò thiu. Rảnh rang thời gian, đến đâu cũng thấy “buôn”, nào nhà ông nọ vào cầu vụ buôn ớt, nhà bà kia con đi nước ngoài về cho mấy trăm triệu xây nhà. Rồi chuyện đất chỗ này lên, đất chỗ kia xuống. Nhà này nhiều vàng. Nhà kia lắm của. Có người giàu nhanh như trúng xổ số…
Những ngày đầu về phép Việt Nam và những ngày đầu từ Việt Nam trở lại Đức bao giờ tôi cũng bị lẫn lộn. Lẫn lộn thời gian. Lẫn lộn cảm giác. Lẫn lộn tiền. Lẫn lộn thói quen tham gia giao thông... Cứ ở Việt Nam lại nghĩ mình đang ở Đức. Về đến Đức lại ngỡ mình vẫn đang ở Việt Nam. Lúc người ta đi ngủ, mình còn thức nhơn nhơn. Lúc người ta đi chơi, đi làm, mình lại ngủ vùi, ngủ dập. Đang nằm lơ mơ nghĩ, hôm nay mình phải đi làm, rồi phải mua hàng gì, đặt hàng gì, bỗng nghe thấy còi xe tí toét, tiếng hàng quà rong rao ông ổng, bừng tỉnh, thấy mình đang nằm trong khách sạn ở Hà Nội: Vui mừng không kể xiết! Cũng vẫn trạng thái mơ mơ màng màng, đang tính rủ đứa này đi chơi chỗ nọ, mời đứa nọ đi ăn chỗ kia… bỗng thấy yên ắng quá, giật mình tỉnh dậy, hóa ra mình đang nằm cùng giường với vợ. Nhìn qua cửa sổ, chỉ thấy một màu tuyết trắng: Ngao ngán không tả nổi!
Về Tết Việt Nam, nếu gặp ai hỏi: Ở bên đó người Việt mình ăn Tết như thế nào? Tôi cũng chỉ ừ hữ cho qua chuyện. Gặp người chi tiết quá thì đành nói: Ở nhà mình có gì, bên đó cũng có cả. Nào bánh chưng, mứt Tết, nem, bóng, giò, chả. Chẳng thiếu thứ gì. Nhưng đấy là ăn, chứ có phải Tết đâu?
Cái thiêng liêng, hồn cốt nhất của Tết cổ truyền đó là thời khắc Giao Thừa. Ở Việt Nam là lúc 0 giờ. Đó là thời khắc tống cựu nghinh tân. Năm cũ qua đi, năm mới đến. Thời khắc đó dù chỉ diễn ra trong tích tắc nhưng cùng lúc cả không gian, thời gian, cả thiên nhiên cây cỏ đến con người đều thay đổi. Ngày xưa, khi còn giàu trí tưởng tượng, vào lúc Giao Thừa tôi đã đứng một mình trong cái ngõ tối hun hút của xóm, rồi dang rộng hai tay. Khi tiếng pháo Giao Thừa bắt đầu nổ, tôi nhắm mắt lại và cảm giác năm mới giống như nguồn sáng bắt đầu chạm vào ngón tay chỏ bàn tay bên trái và đẩy lùi dần bóng tối của năm cũ đang đọng lại bên cánh tay phải. Cho đến khi cả người tôi như sáng bừng, đấy là thời điểm năm mới đã tới trọn vẹn. Cảm giác đó đến trong tôi rất rõ. Thậm chí, nó khiến tôi nổi gai khắp người. Mặc dù lúc mở mắt, xung quanh vẫn ngập trong bóng tối. Nhưng không khí thật thoáng đãng dù đã pha đậm khói pháo thơm nồng.
Thời khắc Việt Nam đón Giao Thừa thì ở Đức mới là 6 giờ tối. Nhịp điệu cuộc sống lúc 6 giờ ở một đất nước công nghiệp hàng đầu như nước Đức cộng với đồng hồ sinh học ở mỗi con người cũng vào thời điểm đó, dù có giầu trí tưởng tượng đến đâu cũng chẳng hình dung ra sự giao hòa cũ mới nào cả. Có lẽ thời khắc Giao Thừa thiêng liêng chỉ của người Việt trên đất Việt. Mà ngay cả những người mang hồn Việt trên đất Đức dù có muốn, vào giờ đó cũng chẳng rảnh rang để tâm trí được phiêu diêu cùng sông núi đất trời. Đơn giản vì đó đang là giờ làm việc.
|
|
Gần hai mươi năm ở nước Đức, tôi chưa một lần được cùng gia đình đoàn tụ ấm áp bên mâm cơm cúng tổ tiên vào giờ Giao Thừa, dù chúng tôi vẫn ở cùng một nhà chứ có xa xôi cách trở gì đâu. Thời còn đi làm thuê, Giao Thừa còn bận bục mặt làm cho chủ: chồng chủ Tầu, vợ chủ Nhật. Mươi năm nay, nhà có cửa hàng. Giao Thừa, vợ thắp hương ở nhà, chồng thắp hương ở quán. Sau mười hai giờ đêm quán đóng cửa mới thất thểu lê bước về nhà. Chân tay rã rời, người ngợm sực mùi dầu mỡ. Vào đến nhà con đã ngủ từ lâu. Vợ đang mệt mỏi chờ bên mâm cơm cúng Giao Thừa. Đến bông hoa cắm trên mỏ con gà đặt ở giữa mâm cũng chẳng còn tươi nữa. Chả riêng gì nhà mình. Nhìn quanh anh em, bạn bè cũng đều thế cả. Cũng chẳng riêng gì nghề làm quán. Mấy nghề đặc trưng của dân Việt tại Đức cũng vậy. Từ nghề bó hoa, bán quần áo, hoa quả đến nghề mới nhất - nail, chẳng ai đóng cửa lúc 6 giờ để về nhà đón Giao Thừa. Chẳng riêng gì Tết nhất. Từ sinh nhật vợ, sinh nhật chồng đến sinh nhật con, từ kỷ niệm ngày cưới hay giỗ ông, giỗ bà tất tật đều chờ vào cuối tuần. Cá nhân đã vậy, sinh hoạt cộng đồng của hội đoàn cũng phải tổ chức vào ngày nghỉ cuối tuần. Quang Trung ngày xưa cho quân sỹ ăn Tết sớm đã làm nên chiến công Ngọc Hồi, Đống Đa lừng lẫy đập tan hai mươi vạn quân Thanh. Ngày nay cộng đồng người Việt ở khắp năm châu bốn bể ăn Tết sớm, Tết muộn là vì muốn thành công trong mưu sinh miếng cơm manh áo nơi xứ người.
Những ngày về Việt Nam, nhất là vào dịp Tết, dù ở đâu: Hà Nội, Sài Gòn hay Nam Định, Thanh Hóa, Vinh... dù vào thời điểm nào: sớm, trưa, chiều, tối, thậm chí đêm, quán nhậu vẫn là nơi đông người nhất. Nhiều khi trong chếnh choáng men say, trong ầm ào tiếng người, tiếng nhạc nơi quán nhậu, tôi cứ tự hỏi: Không biết người mình ở nhà làm gì mà dư dả tiền bạc, rộng rãi thời gian vậy nhỉ? Chẳng bù cho dân mình nơi đất khách! Câu hỏi mãi tôi chưa có lời đáp. Vẫn biết bên cạnh đó còn nhiều, rất nhiều những mảnh đời cơ cực. Nhưng dẫu nghèo thế nào người ta vẫn đoàn tụ bên nhau, ấm áp giây phút Giao Thừa.
Cứ mỗi độ Tết đến Xuân về, vì lòng mình còn quá nhiều ước muốn mà không được toại nguyện nên sinh ra tâm lý so sánh, suy bì. Cứ cho là người mình ở quê hương hạnh phúc hơn người mình ở hải ngoại, tại sao lòng ta còn lấn cấn mãi chưa định ngày trở về?
Hùng Lý (Berlin)
