Thăng Long - Hà Nội - nơi hội tụ tinh hoa đất nước

Việc định đô tại Thăng Long là bước chuyển sáng để đi vào một thiên niên kỷ hào hùng của dân tộc Việt Nam. Đây là một sự kiện trọng đại đối với quốc gia Đại Việt, tiếp sau chiến thắng Bạch Đằng của Ngô Quyền (năm 938) khẳng định quyền tự chủ của dân tộc ta sau khi vừa thoát khỏi một ngàn năm Bắc thuộc. Sử gia Ngô Thì Sĩ từng viết: "Lý Thái Tổ lên ngôi, chưa vội làm việc khác mà trước tiên mưu tính việc định đô... Xét về sự quyết đoán sáng suốt, mưu kế anh hùng, thực những vua tầm thường không thể theo kịp".

Sự sáng suốt và mưu lược của vị vua "phi thường" (như cách đánh giá của Bác Hồ trong diễn ca Lịch sử nước ta) là ở chỗ: nhà vua đã nhận ra ở mảnh đất này không chỉ là ngôi thành cũ dấu tích của Đại La. Tống Bình là những địa danh gắn với trị sở của quân đô hộ phương Bắc trước ngày dân Việt giành được quyền tự chủ, mà cao xa hơn là tầm nhìn thấy ngọn núi Tản và dòng sông Nhị tự bao đời đã là vùng đất thiêng soi bóng xuống những không gian của Phong Châu thời các vua Hùng, của Sóc Sơn, nơi hiển thánh của cậu bé anh hùng làng Gióng, của Cổ Loa thời An Dương Vương xây thành ốc, của Mê Linh thời Hai Bà Trưng dấy binh khởi nghĩa "Lĩnh Nam riêng một triều đình nước ta", hay của thời Ngô Vương Quyền khẳng định nền độc lập, tự chủ của dân tộc...

Địa linh này từng được giới khảo cổ học lật lên từ lòng đất những  chứng tích về sự sống con người từ thời tiền sử với những hòn đá cuội ghè đẽo của văn hoá Sơn Vi cách nay từ 2 vạn năm được phát triển ở vùng Ba Vì, cho đến nhiều hiện vật thuộc các văn hoá Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun, Đông Sơn của thời đại đồng thau từ cách nay bốn ngàn năm đến đầu công nguyên rải khắp trên địa bàn của Hà Nội hôm nay...

Với nhãn quan của vị đại trí, đại minh, Lý Công Uẩn trong Chiếu dời đô viết: "Chỉ vì muốn đóng đô ở trung tâm mưu toan nghiệp lớn, tính kế muôn đời cho con cháu, trên vâng mệnh trời, dưới theo ý dân, nếu thấy có chỗ thuận tiện thì dời đổi. Cho nên vận nước lâu dài, phong tục phồn thịnh... ở trung tâm cõi bờ đất nước được cái thế rồng cuộn, hổ ngồi, tây, nam, bắc, tiện hình thế núi sông sau trước. Ở đó địa thế rộng mà bằng phẳng, vùng đất cao mà sáng sủa, dân cư không khổ vì ngập lụt, muôn vật rất phong phú, tốt tươi. Xem khắp đất Việt chỗ ấy là nơi hơn cả, thật là chỗ hội họp của bốn phương, là nơi đô thành bậc nhất của đế vương".

"Đại Việt sử ký toàn thư" ghi lại, ngay từ thuở đó, quyết sách của nhà vua đã được quần thần ủng hộ: "Bệ hạ vì thiên hạ mà lập kế dài lâu để trên cho nghiệp to lớn được thịnh vượng, dưới cho nhà dân được giàu của nhiều người, việc lợi như thế ai dám không theo". Và sử cũ cũng chép rằng: mùa thu năm 1010 ấy, "tám điện, ba cung" đã được khởi dựng cho một kinh đô bề thế tương xứng sức vóc trưởng thành của quốc gia Đại Việt.

Người đời sau viết về mảnh đất Đại La được chọn đặt làm kinh đô Thăng Long đã bình thêm rằng: "Núi Tản Viên chống vững một cõi, sông Phú Lương như hào trời sinh ra, ngàn dặm bằng phẳng, trăm họ giàu có, phía tây thông với Sơn Tây, Tuyên, Hưng, phía bắc thấu đến Ninh Sóc, Kinh Bắc. Miền đông nam thường vận chuyển bằng thuyền, miền Càn Xương thì liên lạc bằng trạm, là một trung tâm của bốn phương chầu về. Núi là vạt áo che, sông là dải đai thắt,sau lưng là nước sông, trước mặt là biển, địa thế hùng mạnh mà hiểm, rộng mà dài, có thể là nơi vua ở hùng tráng, ngôi báu vững bền. Hình thế nước Việt không nơi nào hơn được nơi này". Sử gia Đặng Xuân Bảng đời Nguyễn thì coi địa thế của Thăng Long "thực là nơi kho trời" (Sử học bị khảo).