Mộc bản triều Nguyễn

Mộc bản triều Nguyễn được bảo quản cẩn thận tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV – Đà Lạt

Mộc bản là những bản gỗ khắc chữ Hán và chữ Nôm (chữ khắc ngược) dùng để in ra các sách được sử dụng phổ biến dưới triều Nguyễn, là kho sử liệu vô cùng quý giá, gồm 34.618 tấm với 55.318 mặt khắc, chứa đựng nội dung của 152 đầu sách với 1.935 quyển phản ánh mọi mặt của xã hội Việt Nam dưới triều Nguyễn như: lịch sử, địa lý, chính trị - xã hội, quân sự, pháp chế, văn hóa giáo dục, tôn giáo, tư tưởng- triết học, văn thơ, ngôn ngữ, văn tự.

Tất cả nội dung các bản thảo được khắc trên Mộc bản đều được Hoàng đế trực tiếp ngự lãm, phê duyệt bằng bút tích trước khi giao cho những người thợ tài hoa nhất trong cung đình khắc lên gỗ quý. Gỗ dùng làm ván khắc Mộc bản triều Nguyễn cũng rất đặc biệt, là gỗ thị, gỗ lê, gỗ táo hay gỗ cây nha đồng, vừa mềm, vừa mịn, thớ gỗ trắng, sáng ngời như ngà voi. Nét chữ khắc trên Mộc bản rất điêu luyện, tinh xảo và sắc nét. Đây là những tài liệu gốc, độc bản, có giá trị, phục vụ cho việc nghiên cứu lịch sử và văn hóa Việt Nam thời cận đại.

Mộc bản triều Nguyễn trong hồ sơ di sản được đánh giá như sau: 34.618 bản khắc Mộc bản đã giúp lưu lại những tác phẩm chính văn, chính sử do triều Nguyễn biên soạn, các sách kinh điển và sách lịch sử. Ngoài giá trị về mặt sử liệu, còn có giá trị về nghệ thuật, kỹ thuật chế tác. Nó đánh dấu sự phát triển của nghề khắc ván in ở Việt Nam. Chính vì những tính chất quan trọng và giá trị cao mà trong thời kỳ phong kiến, các nhà nước trong lịch sử Việt Nam đã rất chú tâm bảo quản những tài liệu này.

Tài liệu Mộc bản triều Nguyễn được hình thành chủ yếu trong quá trình hoạt động của Quốc sử quán triều Nguyễn (được thành lập năm 1820 dưới thời Vua Minh Mạng) tại Huế. Ngoài ra, tài liệu này còn bao gồm cả những ván khắc in được tập hợp từ Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) được đưa vào Huế và lưu trữ ở Quốc Tử Giám (Huế) dưới thời Vua Minh Mạng và Thiệu Trị.

Đây là khối tài liệu đặc biệt quý hiếm, do giá trị về mặt nội dung, đặc tính về phương pháp chế tác và những quy định rất nghiêm ngặt của triều đình phong kiến về việc ấn hành và san khắc. Những tài liệu này được coi là quốc bảo, chỉ những người có trách nhiệm và thẩm quyền làm việc tại Quốc sử quán mới được tiếp xúc và làm việc với chúng.

Từ năm 1960, Mộc bản triều Nguyễn được chuyển vào Đà Lạt. Hiện Mộc bản triều Nguyễn được Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV bảo quản trong kho chuyên dụng, với hệ thống “kho trong kho” hiện đại nhất Việt Nam hiện nay, theo chế độ thông gió tự nhiên, không làm lạnh, chỉ sử dụng chế độ quạt gió của hệ thống điều hòa không khí, được khử trùng định kỳ và theo dõi nấm mốc thường xuyên.

Phi Phượng (tổng hợp)