Nhãn lồng Hưng Yên

Đất Hưng Yên nổi tiếng qua câu ca: thứ nhất kinh kỳ, thứ nhì phố Hiến. Hưng Yên lại có sản vật quý là nhãn tiến vua. Nhãn được trồng ở nhiều nơi trên đất nước nhưng lại “bén duyên” với mảnh đất Hưng Yên bởi loại nhãn nơi đây sai trĩu quả, khi chín hương thơm lan tỏa khắp đất trời.

Nhãn Hưng Yên căng mọng, vị ngọt lịm

Ở chùa Hiến có cây nhãn cổ thụ, dân trong vùng gọi là cây nhãn tổ, được xem là tiêu biểu của địa phương. Cây nhãn này đã được dựng bia ghi danh. Dân gian tương truyền xưa kia có vị quan đi tuần ngang qua vào đúng mùa nhãn chín. Ngài ăn thử thấy hương thơm, vị ngọt ngấm vào từng thớ thịt đến độ mê mẩn tâm hồn. Biết đây là sản vật quý, ngài liền đem tiến vua. Tin đồn nhãn lồng Hưng Yên từ đó bay xa khắp kinh thành. Những năm sau, cứ vào đầu thu, người dân lại đem nhãn tiến vua, từ đó nhãn lồng còn được gọi tên khác là nhãn tiến vua. Thứ sản vật quý ấy nổi tiếng không chỉ trong nước mà còn trở thành loại hàng hóa đặc biệt theo chân các nhà thương lái đến xứ sở mặt trời mọc Nhật Bản với số lượng lớn ở thế kỷ XVI – XVII. Nhà bác học Lê Quý Đôn ăn nhãn tiến vua mô tả: “mỗi lần bỏ vào miệng thì ngập tận chân răng, lưỡi đã nảy ra vị thơm tựa như nước thánh trời cho”.

Nhãn ra hoa vào đúng mùa xuân, những ngày có cả mưa phùn và lạnh. Nếu vào dịp có nắng ấm, hương thơm sẽ tỏa nhẹ thơm mát làm ngây ngất lòng người. Tuy ngày nay có rất nhiều nơi trồng được nhãn, trong đó có những địa phương có cùng điều kiện khí hậu, cùng chất đất nhưng chỉ có nhãn lồng Hưng Yên mới có được hương vị thơm ngon nổi tiếng mà không địa phương nào có được. Có lẽ Hưng Yên may mắn hơn cả vì giá trị và hương vị ngọt ngào hiếm có của những cây nhãn nơi đây đã trở thành quà tặng mà thiên nhiên ưu ái dành riêng cho mảnh đất này.

Mùa tháng 7, tháng 8 đang là mùa nhãn chín rộ. Đến Hưng Yên vào mùa này, đi trên đường ai cũng có thể chạm tay vào những chùm nhãn bóng mịn, nặng trĩu. Hưng Yên như một vương quốc nhãn lồng với hàng ngàn cây trĩu quả. Những cây nhãn chín rộ nhuộm vàng một góc trời, dòng người tấp nập đổ về mua nhãn đông đúc, chật kín. Từng trái nhãn, vị nhãn đều đậm đà một hương vị khó quên, không thể trộn lẫn với bất cứ nơi đâu. Nhãn lồng Hưng Yên quả to tròn, vỏ có màu vàng nâu nhạt, cùi dày, ráo nước. Bóc một lớp vỏ mỏng láng, để lộ lớp cùi nhãn dày trắng ngà. Đưa vào miệng nếm thử có vị ngọt thơm, giòn dai. Bên trong là hạt nhỏ màu đen nháy. Mùi hương cũng rất đặc trưng, đó không phải là một mùi thơm nức mũi mà nhẹ nhàng, tinh khiết và dịu mát.

Người ta băn khoăn rằng những yếu tố vi lượng nào đã làm cho nhãn lồng nơi đây có hương vị đặc biệt khác hẳn nhãn ở những vùng đất khác? Chưa ai khám phá ra điều bí ẩn đó nhưng hãy thử đến phố Hiến vào mùa nhãn để cảm nhận điều đặc biệt ấy. Cùi nhãn trong như hổ phách, hạt nhỏ, nước ngọt mát và thơm lạ lùng.

Một vùng đất bạt ngàn nhãn, ong mà thiên nhiên ưu đãi cho Phố Hiến đã làm rung động trái tim người tha hương khi nghĩ tới quê mình trong chiều sâu văn hóa. Bao đời nay món quà quý trời đất ban tặng cho người Hưng Yên đã trở thành “vũ khí” lợi hại giúp các chàng trai cưa đổ cô gái mình yêu: “hỡi cô cắt cỏ bên sông, có muốn ăn nhãn thì lồng sang đây”. Câu ca có sự khẳng định sự hấp dẫn… không cưỡng lại được của loại quả này.

Người Hưng Yên gắn bó với cây nhãn như máu thịt, ngoài vườn mỗi nhà phải có ít nhất một cây nhãn. Phòng tân hôn của cô gái lấy chồng xa thường có mười trái nhãn tươi, hoặc long nhãn mẹ chuẩn bị từ trước. Với ngụ ý chúc cho đôi trẻ được giàu sang phú quý và luôn nhớ về quê cha đất tổ. Những cô gái đẹp may mắn lấy được chồng quyền quý, giàu sang ngày đầu về nhà chồng thường trổ tài làm món chè sen long nhãn lấy lòng mẹ chồng.

Hằng năm vào mùa nhãn nhiều người con Hưng Yên xa, gần lại về thăm cây nhãn tiến vua xưa với lòng thành kính của người hành hương về đất tổ. Mấy trăm năm trôi qua, gốc nhãn to mấy người ôm bị mục, chỉ còn chỉ một nhánh con vẫn kiên cường sống, sai quả.

Về Hưng Yên - mảnh đất ngàn năm, du khách không chỉ biết đến nơi diễn ra mối tình đẹp như mơ giữa công chúa Tiên Dung và chàng trai nghèo Đồng Tử, được thưởng thức “Rượu ngon nghiêng trời Lạc Đạo/ Dưa hồng khát giọng Đình Cao/ Gà to lừng danh Đông Tảo/ Táo quê Thiện Phiến ngọt ngào” (Đường về Hưng Yên - Nguyễn Hàn Dụng) mà còn được cùng em vào vườn nhãn “Quả sai, vỏ mỏng vị thơm” (Nhãn muộn – Hoàng Thế Dân) để rồi đọng lại trong lòng du khách một nỗi nhung nhớ về miền quê hương sắc ngọt ngào.

Nhãn lồng đã trở thành một "thương hiệu" độc quyền mang nét đặc trưng và là niềm tự hào của tỉnh Hưng Yên. Nghe câu ca "Dù ai buôn Bắc bán Đông/Đố ai quên được nhãn lồng Hưng Yên", chợt nhớ, giờ này người dân đang trảy nhãn…

(vanhoa.gov.vn)