Múa rồng- nghệ thuật múa cổ chốn kinh kỳ đất Thăng Long

 

Ảnh minh họa

Rồng là con vật thiêng liêng gắn liền với truyền thuyết của văn hóa Việt Nam. Trong xã hội phong kiến trước đây, rồng tượng trưng cho sự cao quý và uy quyền của bậc vua chúa. Rồng xuất hiện ở hoàng cung, chùa chiền, miếu mạo và trong dân gian. Sách cổ phương Đông coi thủy tổ loài người từ rồng mà ra và cho rằng các bậc vua chúa, thánh hiền đều là con cháu tiên rồng. Ở buổi bình minh của lịch sử dân tộc Việt Nam, ngay những năm đầu của công nguyên cho đến các đời vua chúa phong kiến và cả đến tận ngày nay, người dân nước Việt luôn tự hào mang trong mình dòng máu Tiên Rồng với truyền thuyết Âu Cơ - Lạc Long Quân.

Từ hình tượng rồng trong dân gian, cha ông ta đã có sự tìm tòi phát triển thành nghệ thuật múa rồng mang dấu ấn văn hóa Việt. Múa rồng là một trong những điệu múa cổ của dân tộc mà cái nôi phát triển loại hình múa này là mảnh đất Thăng Long xưa.

Nói về nghệ thuật múa rồng ở Việt Nam, nhiều nghiên cứu cho thấy nó có từ thời Lý. Ngày nay tại làng Đình Bảng, Từ Sơn, Bắc Ninh- quê hương của các vua triều Lý - mỗi khi tổ chức lễ hội (Đền Đô- nơi thờ phụng các vị vua triều Lý) đều có múa rồng, rước vua về làng. Ngoài ra, trong dịp hội hè lễ Tết, đón Xuân thì đâu đâu cũng có múa rồng.

Ở Hà Nội, múa rồng khá phổ biến, đặc biệt là vùng Thanh Trì, làng Triều Khúc, Ngọc Hồi, Vĩnh Thịnh, Vĩnh Ninh, Đại Áng, Vĩnh Quỳnh… Nhiều làng ở đây khi Tết đến Xuân về còn tổ chức thi múa rồng với các điệu rồng chầu, rồng lượn, rồng bay, rồng uốn khúc… Tất cả những uốn lượn tạo hình vô cùng sinh động của điệu múa rồng đã tạo cho không khí ngày Xuân thêm vui tươi, gửi gắm ước mong cho mùa màng bội thu của cư dân nông nghiệp đất Việt. Trong dân gian, người nông dân Việt Nam còn coi rồng là tượng trưng cho thời tiết mùa màng nên đã có câu ca:

Rồng đen lấy nước làm mùa
Rồng trắng lấy nước nhà vua đi cày

Thời các vua nhà Nguyễn, ở Huế xuất hiện các điệu múa mang dấu ấn cung đình như múa tứ linh với các điệu: múa lân tượng trưng cho nghị lực sức khỏe, hùng tráng; múa quy tượng trưng cho sự trường thọ, thủy chung, bền vững, cần cù; múa phượng tượng trưng cho vẻ đẹp kiều diễm, thánh thiện, tượng trưng cho hạnh phúc, ý tưởng thẩm mỹ và bay bổng diệu kỳ; múa rồng tượng trưng cho tất cả các tính ưu việt vừa khỏe, hoành tráng, bay bổng và tựu trung đó là uy quyền.

Các nghệ sĩ tham gia múa rồng thường tương đối đông, để điều khiển một con rồng thông thường cần khoảng 5-7 người, tùy vào kích cỡ rồng. Ngoài ra còn có một người đóng vai trò như người cầm trò cho các điệu múa là chàng dũng sĩ đi trước đầu rồng với quả ngọc và cây “gậy thần”. Về trang phục của người tham gia múa rồng là sự đồng đều cả màu sắc hình khối. Riêng chàng dũng sĩ với quả ngọc và gậy thần đi trước có trang phục khác màu cho rực rỡ, thể hiện sự khỏe mạnh của một võ tướng. Trang phục của các nghệ sĩ múa còn lại là quần áo cùng màu, có diềm, thắt lưng, còn mũ là mảnh khăn bịt đầu, buộc túm phía sau (quần gọn, có sà cạp cho khỏe).

Ảnh minh họa

Bí quyết của múa rồng là sự đồng đều, tính tập thể rất thống nhất và nhịp nhàng. Và nghệ thuật múa rồng ngoài sự dẻo dai mang tính nghệ thuật, còn đòi hỏi  người tham gia có sức khỏe tốt, đặc biệt là người điều khiển đầu rồng và đuôi rồng, vì đầu rồng, đuôi rồng cồng kềnh, to, nặng, người múa lại phải phối hợp khi lượn sóng, lúc lộn, chui qua nhau, lúc bay lúc lượn… Riêng chàng dũng sĩ cần có võ thuật để quay, nhảy, lật qua thân rồng, bay qua mình rồng.

Các dũng sĩ múa “ngọc” rất khéo léo, làm chủ “cây gậy thần” trong các tư thế khi thì xuống tấn, lúc tràn, đoạn thì bay người, nhảy chồm lên đầu rồng, có những lúc ở tư thế trảm mã tấu, rồi lật nhảy co và song phi tung mình vung gậy thần qua đầu rồng. Các dũng sĩ không chỉ giỏi võ thuật mà còn là nghệ sĩ múa, các tạo hình, đường nét, thế đứng cũng như tình cảm, vừa múa vừa giao lưu với khối rồng sao cho hài hòa đồng điệu với tiết tấu của dàn trống, cồng, chiêng.

Nói đến múa rồng người ta không thể không nói đến âm nhạc – thông thường dùng bộ gõ – mà tiết tấu âm thanh chính sử dụng trống đại cùng với dàn cồng chiêng, thanh la đệm theo tạo không khí sôi động, khỏe khắn thể hiện không khí lễ hội.

Dựa trên tính truyền thống, lịch sử lâu đời đã tồn tại trong văn học và đời sống xã hội của nhân dân, múa rồng đã được phục dựng để luôn có mặt trong các lễ hội. Điệu múa thể hiện sự uy nghiêm, sự bay bổng, uốn lượn của nghệ thuật múa cổ truyền của cha ông.

Trong những năm qua được sự quan tâm của các cấp lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Đoàn múa rồng Thanh Trì, Hà Nội đã được khôi phục và đã để lại nhiều dấu ấn đối với đồng bào trong và ngoài nước về môn nghệ thuật múa cổ của nước nhà. Với nhiều màn biểu diễn đặc sắc, Đoàn nghệ sĩ múa rồng Thanh Trì đã tạo sự cuốn hút, chinh phục người xem. Đoàn hiện có 5 con rồng – mỗi rồng dài 25m, thân rồng có đường kính 65cm. Những màn biểu diễn của 5 rồng đã tạo nên bức tranh hoành tráng, 5 con rồng tượng trưng cho 5 cánh quân – 5 cửa ô - 5 cánh sao ….

Trong Festival Huế năm 2000, Đoàn múa rồng Thanh Trì Hà Nội truyền đạt  nghệ thuật múa rồng cho các vũ công của Di tích cố đô Huế, góp phần tạo nên đoàn múa rồng khá đồ sộ, quy mô của Huế. Đoàn múa rồng Thanh Trì còn làm rạng rỡ trên sân vận động Mỹ Đình khi tham gia khai mạc Seagames lần thứ 23 năm 2002. Đặc biệt, nhân kỷ niệm 1000 năm Thăng Long, Hội nghệ sĩ múa Hà Nội tổ chức đoàn múa rồng trước tượng đài Lý Thái Tổ.

Múa rồng Việt Nam đã có mặt trên một ngàn năm, nó thực sự là món ăn tinh thần đã ăn sâu trong tiềm thức của nhân dân ta. Thiết nghĩ, những nhà quản lý và hoạt động văn hóa của Việt Nam cần có sự quan tâm hơn nữa để bảo tồn và phát huy giá trị của điệu múa cổ truyền thống, để mỗi khi Tết đến Xuân về và trong các lễ hội, “Rồng vàng” sẽ bay lên, báo hiệu sự thịnh vượng và phát triển của quê hương Việt Nam thân yêu.

Nghệ sĩ Ưu tú Như Bình (CH Séc)