Đặc sắc lễ hội đua bò vùng Bảy Núi – An Giang

Tăng tốc về đích

Đua bò - hấp dẫn, kịch tính

Lễ hội đua bò Bảy Núi thường diễn ra từ ngày 29/8 - 1/9 âm lịch của đồng bào Khmer tại An Giang. Hàng năm, lễ hội được tổ chức luân phiên tại chùa Thom Mít, xã Vĩnh Trung, huyện Tịnh Biên và chùa Tà Miệt, xã Lương Phi, huyện Tri Tôn.

Lễ hội này bắt nguồn từ một tập tục địa phương: Vào ngày lễ Dolta, người Khmer thường mang thức ăn đến chùa dâng lên các nhà sư để cầu nguyện cho những người đã khuất sớm được siêu thoát. Trong những ngày lễ này, thanh niên tại các phum sóc mang những đôi bò đến cày ruộng giúp nhà chùa. Cày xong, các chủ bò chọn những đôi bò bắt cặp với nhau để tranh tài kéo bừa trên chính những thửa ruộng xâm xấp nước vừa được cày xong. Dần dần tục lệ này trở thành môn thể thao truyền thống, tôn vinh những người sử dụng bò cày giỏi nhất, những chú bò khỏe nhất, những người nuôi bò mát tay.

Trong những ngày Lễ hội diễn ra, có hàng ngàn bà con từ khắp nơi đổ về trường đua. Lúc này, những người tham gia đua bò (còn gọi là tài xế, nài bò) dẫn các đôi bò diễu qua sân đấu trong tiếng vỗ tay cổ vũ của hàng ngàn khán giả. Lễ hội đua bò được tổ chức thành ba vòng: Vòng xã, vòng huyện và vòng tỉnh. Cặp bò nào thắng cuộc vòng ngoài thì bước vào thi đấu tiếp ở vòng trong.

Đông đảo người dân và du khách xem lễ hội đua bò

Những con bò sau nhiều tháng trời được chăm sóc sẽ được cho “ăn vận” đẹp mắt với cặp lục lạc vàng sáng rung reng tiếng nhạc, những cặp sừng nhỏ nhắn được bọc trong bao vải sặc sỡ, kiêu hãnh bước vào trường đua. Trường đua thực ra là một khoảnh ruộng bằng phẳng, chiều dài chừng 200m, ngang 100m, có nước xâm xấp, được xới nhiều lần để tạo độ trơn của bùn, bốn bên có bờ bao và điểm đích có đoạn đường trống để làm độ dừng an toàn cho bò. Nơi xuất phát được cắm 2 cây cờ màu xanh, đỏ mỗi cây cách nhau 5m và tại điểm đích cũng vậy. Đôi bò nào đứng ở vị trí cây cờ màu gì thì điểm đích cũng theo màu của cây cờ đó.

Thể thức đua bò là bắt thăm chọn ra từng cặp đấu và được sắp theo thứ tự đôi trước đôi sau. Bước vào tranh tài, hai đôi bò sẽ thi đấu theo thể thức một vòng “hô” và một vòng “thả”, chọn đôi bò thắng cuộc vào vòng thi đấu tiếp theo. Cặp bò giành chức vô địch phải tham gia tất cả các vòng thi đấu và loại từng “đối thủ” cạnh tranh trực tiếp.

Bước vào cuộc đua, từng đôi bò được ách vào một chiếc bừa đặc biệt, giàn răng bừa ngắn. Bừa cũng chính là chỗ để nài bò đứng điều khiển. Người điều khiển đôi bò, tay cầm một khúc gỗ có gắn một đinh nhọn gọi là cây xà-lul, phải đứng thật vững trên giàn bừa ấy, nếu bị ngã hoặc rơi ra khỏi giàn bừa, coi như thua cuộc.

Mang tiếng là đua nhưng đua bò không giống như đua ngựa hay đua xe. Ở vòng “hô”, nài bò “làm nóng” cho bò bằng cách cho đi hai vòng quanh trường đua để lấy trớn. Sau vòng “hô” là đến vòng “thả”, khi đến điểm xuất phát, các nài bò dùng roi kích vào mông bò và bò bắt đầu vận hết sức lực để băng về đích... Nhiều người thích vòng “thả” vì khi đua nước rút, bò có thể chạy đến 80 - 90 km/giờ, rất hấp dẫn. Chặng đua nước rút, những nài bò lúc này như dũng sĩ, một chân đứng trên giàn bừa, chân kia đứng trên thanh gỗ nối gông cổ bò với giàn bừa, tay cầm chắc cương điều khiển tốc độ, tay vung cây xà-lul liên tục chích vào mông bò, thúc giục đôi bò tăng tốc, lao thẳng về đích trong tiếng reo hò, cổ vũ của người xem. Nhưng nhiều người khác lại cho rằng sức hấp dẫn nhất của đua bò lại chính ở hai vòng “hô”. Bởi đây là vòng thể hiện tài năng của các “tài xế”. Những nài bò có kinh nghiệm, chỉ ở vòng “hô”, họ có thể điều khiển bò của mình uy hiếp bò của đối thủ, khiến chúng hoảng sợ chạy ra khỏi đường đua, giành phần thắng lợi mà không cần tốn sức.

Theo những nài bò giàu kinh nghiệm thì một trong những yếu tố góp phần tạo nên chiến thắng trong các cuộc đua bò là cả nài bò và bò phải có sức khỏe tốt. Nài bò phải bình tĩnh, khôn khéo điều khiển đôi bò vượt qua những vòng đua đầy cam go, thử thách.

Các đôi bò đi diễu hành trước khán đài

Huấn luyện bò đua - quá trình công phu

Việc tuyển chọn những đôi bò thi đấu, chăm sóc và huấn luyện bò để thi đấu rất công phu.

Những con bò được chọn thường là những con thuần chủng, mình cao thân dài, bụng thon, ức nở, nhanh nhẹn, chân cứng, móng nhỏ đều và khít, bắp thịt săn chắc, sừng nhọn cân đối. Đây là những con bò khỏe, có tiềm năng. Một cặp bò hay phải là một cặp bò cân sức, có những cú nước rút xuất thần và nghe theo sự điều khiển của nài bò.

Điều đặc biệt ở những con bò đua này là thường ngày chúng vẫn phải tham gia các công việc của nhà nông và chở hàng đi chợ. Trước ngày thi đấu chừng hai tháng, chúng mới được nghỉ ngơi và được chăm sóc đặc biệt, gọi là giai đoạn om bò. Buổi sáng, bò được tắm nắng khoảng 2 giờ. Ngoài việc cung cấp đầy đủ cỏ non và nước sạch để tăng chất dinh dưỡng cho bò, buổi sáng, người ta còn phải cho bò ăn cháo đậu xanh, đến chiều cho uống mật ong trộn với trứng gà ta, cho uống bia hoặc nước ngọt. Muốn bò có bắp thịt săn chắc, phải xoa bóp cho bò bằng những bài thuốc gia truyền. Để tăng sức đề kháng, làm sạch đờm, giúp bò thông họng, dễ thở, cung cấp thêm vitamin C, mỗi sáng người nuôi thường lấy một quả chanh vắt vào miệng bò.

Hằng ngày, để làm quen với cuộc đua, các nài bò phải cho bò tập chạy khoảng 4 - 5 giờ. Sau những buổi luyện chạy ngoài đồng, bò được tắm rửa sạch sẽ. Việc huấn luyện tâm lý cho bò cũng là một yếu tố quan trọng để bò dạn dĩ khi nghe tiếng trống, tiếng nhạc, tiếng reo hò vỗ tay của hàng chục ngàn người cổ vũ mà không hoảng loạn, bỏ chạy khỏi trường đua.

Các cuộc tranh chấp rất quyết liệt

Các nài bò giàu kinh nghiệm cho biết, nếu làm tốt từ việc chọn mua bò đua cho đến việc chăm sóc, huấn luyện thì khả năng đoạt giải mới cao. Sau những cuộc đua làm mãn nhãn người xem, những người nông dân dù được giải hay không vẫn vui vẻ trở về công việc thường ngày của mình với sự phấn chấn, khí thế để chuẩn bị bước vào một vụ mùa mới ấm no.

Ngày nay, Lễ hội đua bò Bảy Núi được phát huy tối đa yếu tố văn hóa tinh thần trong hoạt động dân gian của người Khmer Nam bộ. Đây cũng là cơ hội phát triển ngành du lịch và thu hút du khách tới An Giang. Từ năm 1992 đến nay, hoạt động này được nâng cấp thành Ngày hội Văn hóa - Thể thao quy mô cấp tỉnh, do hai huyện miền núi Tri Tôn và Tịnh Biên luân phiên đăng cai tổ chức.

Thảo Hương (tổng hợp)