“Ứng xử” với Mo Mường cần phải cẩn trọng

Trong nghi lễ thực hành Mo Mường thường xuất hiện âm thanh của chiêng Mường

Mo Mường- di sản sử thi dân gian

Ông Bùi Ngọc Lâm, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (Sở VHTTDL)tỉnh Hòa Bình cho biết, năm 2016, tỉnh Hòa Bình có 2 di sản văn hóa được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, đó là Nghệ thuật chiêng Mường và Mo Mường.

Trong đời sống sinh hoạt văn hóa, người Mường thường sử dụng Mo để thực hành nghi lễ. Qua khảo sát của Sở VHTTDL tỉnh Hòa Bình cho thấy, có tổng số 23 nghi lễ được thực hiện có sử dụng Mo. Vai trò của ông Mo gắn liền với vòng đời của con người: từ khi sinh ra cất tiếng khóc chào đời, ông Mo cầu cho trẻ hay ăn, chóng lớn. Khi đau yếu, lạc vía, Mo làm vía mụ sao cho trẻ được khỏe mạnh, nhanh nhẹn, thông minh. Tuổi trưởng thành, khi đau yếu, mo làm vía giải hạn, trừ tà ma. Vai trò của ông Mo còn thể hiện qua đám cưới, trong lễ cúng gia tiên hai họ đến đón dâu hay lễ mừng nhà mới, lễ mát nhà, cầu sức khỏe, bình an... Đến tuổi già sức cạn, mo làm lễ kéo si mong cho sức khỏe, minh mẫn, sống lâu cho con cháu được nhờ. Khi nhắm mắt xuôi tay về với Mường Trời, ông Mo đóng vai trò là cầu nối tiễn hồn người chết sang thế giới bên kia.

Theo ông mo Bùi Văn Khẩn, xóm Ải, xã Phong Phú, huyện Tân Lạc (Hòa Bình), trong số các nghi lễ do ông Mo làm chủ lễ có Mo tang lễ thể hiện đầy đủ giá trị cốt lõi nhất của Mo Mường với hàng chục nghìn câu thơ, văn vần được diễn xướng trong suốt 12 ngày đêm tiến hành tang lễ cổ truyền. Các câu thơ, văn vần trong Mo tang lễ được chia thành các cát Mo, có nơi gọi là roóng Mo (trong văn học gọi là các chương, hồi). Mỗi chương Mo có chủ đề, có mục đích sử dụng riêng cho từng đề mục nghi lễ được tiến hành trong tang lễ. Nội dung các cát Mo chứa đựng các giá trị sử thi dân gian, phong tục tập quán, tri thức dân gian với ý nghĩa giáo dục sâu sắc.

Trong các lễ hội truyền thống của người Mường, phần lễ đều do các ông Mo tiến hành sau đó mới sang phần hội

Bảo tồn di sản Mo Mường

Mo Mường là một di sản văn hóa đặc sắc, phản ánh nhân sinh quan, vũ trụ quan độc đáo của dân tộc Mường, hàm chứa nhiều ý nghĩa giáo dục đối với cộng đồng. Thế nhưng di sản văn hóa phi vật thể này đang đứng trước nguy cơ mai một do sự tác động của văn hóa thời kỳ công nghiệp hóa và toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ.

Tại Hòa Bình, số lượng những ông Mo, thầy Mo trong các bản, làng ngày càng ít dần. Số liệu thống kê của Sở VHTTDL Hòa Bình cho thấy, toàn tỉnh hiện có 284 nghệ nhân Mo Mường, độ tuổi trẻ nhất cũng đã ở quãng 50-60. Nhiều thầy Mo tuổi cao, sức yếu, lần lượt theo nhau “về trời”, mang theo cả một kho tàng tri thức dân gian về bên kia thế giới. Trong khi đó, việc truyền dạy nghề làm mo không phải dễ dàng. Chưa kể từ nhiều năm nay, đồng bào Mường thực hiện việc tang lễ theo nếp sống văn hóa mới- chỉ giới hạn nghi lễ đám tang không quá 2 ngày, từ đó phải giản lược các bài Mo trong quá trình diễn xướng Mo tang lễ.

Để bảo tồn di sản văn hóa Mo Mường, từ năm 2010 đến nay, tỉnh Hòa Bình đã có nhiều giải pháp cụ thể như hỗ trợ xuất bản công trình “Mo Mường Hòa Bình” dài 3 tập với hơn 22.000 câu Mo, do nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Bùi Văn Nợi sưu tầm, biên soạn. Năm 2012, Sở VHTTDL Hòa Bình tổ chức thực hiện kiểm kê Di sản văn hoá phi vật thể Mo Mường tại 11/11 huyện, thành phố. Nội dung điều tra, kiểm kê và tổ chức sưu tầm để nắm được số lượng ông Mo hiện đang hành nghề trong tỉnh; số lượng bài Mo của từng vùng; tổ chức quay phim, chụp ảnh, ghi âm các bài Mo thực tế thông qua phần diễn xướng của các ông Mo. Sau đó tổ chức hội thảo từng vùng Mường; tổ chức thẩm định, nghiệm thu và lập hồ sơ khoa học trình các cấp quyết định đưa vào kho dữ liệu bảo tồn. Kết quả, ngày 19/1/2016, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có Quyết định số 246/QĐ-BVHTTDL đưa Mo Mường vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Người Mường thường sử dụng Mo để thực hành nghi lễ

Mới đây, Ban Chỉ đạo về di sản văn hóa Mo Mường Hòa Bình vừa tổ chức hội nghị bàn về việc đưa di sản văn hóa phi vật thể Mo Mường vào danh sách các di sản để xây dựng hồ sơ trình UNESCO ghi danh vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp. Tuy nhiên, theo ý kiến của PGS. TS. Kiều Trung Sơn (Viện Nghiên cứu Văn hóa dân gian) thì “ứng xử” với Mo Mường phải hết sức cẩn trọng, bởi di sản văn hóa này gắn với nghi lễ tang ma, đau buồn, vì vậy không thể tùy tiện đưa ra “sân khấu hóa” hoặc quảng bá rộng rãi để biến nó trở thành sản phẩm du lịch.

Ngọc Ánh/ langvietonline.vn