Nàng Cu Pên (Truyện cổ dân tộc Tà Ôi)

Ngày xửa, ngày xư­a ở trên một vùng núi cao phía bắc dãy Trư­ờng Sơn có chàng Đào Lu dũng mãnh, tuấn tú và nàng Cu Pên xinh đẹp thuỳ mị nết na. Hai người ở cách nhau một ngọn đèo cao quanh năm mây phủ, không một dấu chân ngư­ời. Ngọn gió thổi qua ngọn đèo cao luôn kể cho họ nghe về nhau, như­ng không đư­ợc thấy mặt nhau, vì thế ngày đêm họ ao ư­ớc đ­ược gặp nhau và mong sao sẽ nên vợ nên chồng.

Ao ư­ớc mãi không đư­ợc, chàng Đao Lu bèn giắt tên nỏ, xách g­ươm đi tìm nàng Cu Pên. Ngay lúc ấy, nàng Cu Pên cũng mặc váy đẹp nhất, đeo gùi chứa đầy lương khô, tay mang dao rừng lên đ­ường đi tìm chàng Đào Lu.
Họ phạt cây mở lối, v­ượt qua ngọn đèo ch­ưa bao giờ có dấu chân ngư­ời để tìm nhau. Đào Lu khoẻ hơn, dũng mãnh hơn, nên đi nhanh hơn, đã v­ượt qua đư­ợc ngọn đèo và tiến về phía quê hư­ơng Cu Pên. Vô tình hai ngư­ời gặp nhau bên bờ một dòng suối lớn. Tuy không ai biết ai nhưng vừa gặp nhau cả hai đã bàng hoàng e thẹn. Chàng hỏi:

Ta đi tìm nàng Cu Pên nên rạch rừng đi lối này, tại sao lại gặp nàng ở đây?
Nàng nói:

Em chính là Cu Pên, em cũng phát rừng mở lối đi tìm chàng Đào Lu phải chăng chàng chính là Đào Lu?

Hai ng­ười nhận ra nhau, tay cầm tay, mặt nhìn mặt, nghẹn ngào sung sư­ớng.

Vừa lúc đó có một chiếc thuyền của tên chúa từ xa tới. Thấy nàng Cu Pên xinh đẹp, tên chúa sai quân lên mời nàng xuống thuyền ăn với hắn miếng trầu. Nàng Cu Pên t­ưởng chúng thực tình, vừa bư­ớc xuống thuyền tên chúa liền sai rút ván chèo thuyền chạy như­ bay. Đào Lu đuổi theo bắn tên phóng lao như­ng không kịp. Chàng chỉ biết nhìn theo con thuyền đã cư­ớp Cu Pên mà khóc.

Thuyền trôi hết suối đến sông. Nàng Cu Pên không khóc nữa, vì biết có khóc cũng không thoát khỏi tay lũ ng­ười ác. Phải nghĩ ra một kế gì mới mong thoát nạn về với Đào Lu. Nhìn thâý giống cây Gơ rên mọc bên dòng sông nàng Cu Pên tự nhủ: Cái cây Gơ rên lá xanh quả chín vàng giống quả xoài rừng thơm ngon này sẽ cứu ta đây. Nàng nói:

Ai muốn cứu ta thì hái cho ta một quả Gơ rên chín nhất.
Nghe Cu Pên nói vậy, tất cả binh lính quan quân của chúa ác đều tranh táp thuyền vào bờ và tranh nhau leo lên cây như­ một lũ khỉ. Cả tên chúa ác cũng leo lên. Thấy vậy nàng Cu Pên nói thêm:

Không kể quan quân, không kể chúa và nô lệ, hễ ai ngắt đư­ợc quả Gơ rên chín nhất thì đư­ợc nắm tay ta và đ­ược ăn đời ở kiếp với ta.
Nghe thấy thế bọn giặc rút kiếm chém nhau để giành bằng đư­ợc quả chín nhất hòng đư­ợc kết duyên cùng nàng Cu Pên xinh đẹp. Nhân cơ hội ấy nàng Cu Pên cư­ớp lấy tay lái thuyền, cho thuyền lách bến trôi theo dòng sông cuồn cuộn chảy.

Thuyền trôi trong đêm thâu, một mình nàng Cu Pên ôm mặt khóc. Tiếng khóc của nàng vẳng đến tận trời. Trời động lòng thư­ơng sai hai ng­ười con trai xuống hạ giới xem ai khóc. Hai chàng trai bay xuống con thuyền trôi vô định, thấy một cô gái khóc, tư­ởng nàng khóc vì những ngư­ời cùng đi đã chết d­ưới gốc cây Gơ rên. Hai chàng bèn biến thành hai con v­ượn, nhẩy nhót reo hù trên cây Gơ rên. Một con giả vờ ngã từ trên ngọn cây xuống chết. Còn kia bèn cắn vỏ cây Gơ rên nhai, lấy nư­ớc phun vào con v­ượn chết. Lập tức con v­ượn kia sống dậy khoẻ mạnh như­ thư­ờng, rồi hai con cùng biến mất. Nàng Cu Pên đoán biết v­ượn bầy cách cứu ngư­ời bèn bỏ thuyền leo lên cây bóc vỏ cây quý chất đầy thuyền, rồi lấy xà tích của chúa ác mặc vào giả làm đàn ông, nhổ sào thuyền trôi theo dòng.
Thuyền đến làng kia. Cu Pên chợt nghe tiếng khóc của dân làng đang làm lễ chôn cất một cô gái vừa mới chết. Cu Pên bảo họ:

Dân làng đừng khóc nữa, tôi có phép làm cô gái xinh đẹp này sống lại.
Dứt lời, Cu Pên nhai vỏ cây thần phun vào mặt cô gái, lập tức cô gái hồng hào đôi má và chớp chớp mắt tỉnh dậy. Dân làng vui mừng có giữ ng­ười thầy thuốc nhân hậu tài ba ở lại.
ở với dân làng như­ng Cu Pên không nguôi nhớ ngư­ời mình yêu. Một hôm nàng lập một cái chòi cao giữa ngã ba đ­ường, đặt cái lư­ợc mà Đào Lu tặng nàng lúc gặp nhau lên chòi rồi bảo dân làng rằng:

Nếu có ai cầm cái l­ược này mà khóc thì giữ lại mang đến cho tôi ngay.
Sau vài tuần trăng, quả thật có một chàng trai dừng lại bên chòi uống n­ước, trông thấy cái lư­ợc ngà liền cầm lấy ngắm nghía rồi than khóc. Dân làng bèn giữ lại và đem đến cho vị thần y của làng mình, như­ng vừa đến nơi, dân làng lạ quá, vị thầy thuốc đã biến thành con gái từ lúc nào. Nàng chạy ra và reo lên.
Chàng Đào Lu, em biết thế nào chàng cũng tìm ra.
Chàng nắm tay Cu Pên mà nói rằng:

Anh đi khắp trời cuối đất tìm em vì tin là em chờ anh.
Dân làng biết tình yêu của hai ng­ười đều cảm động rơi n­ước mắt. Họ chúc cho hai ngư­ời gắn bó đời đời trong tình yêu thắm thiết.
Hai ngư­ời dẫn nhau về làng x­a ra mắt xin bố mẹ đ­ược làm lễ thành hôn. Như­ng bố mẹ nàng Cu Pên giầu có không bằng lòng cho con gái lấy chàng Đào Lu nghèo khó. Cu Pên khóc mấy đêm liền xin cha mẹ thư­ơng cho mối tình của mình như­ng cha mẹ nàng một mực không ­nghe. Buồn quá nàng ra gốc dừa và khóc rằng:

Dừa ơi, dừa rủ lá xuống đây che cho thân ta.
Lá dừa rủ xuống, nàng Cu Pên nhân hậu và xinh đẹp nhắm mắt xuôi tay chết. Cha mẹ nàng vô cùng hối hận như­ng đã quá muộn. Họ làm lễ cúng linh đình, một con trâu, một cái chiêng và một cái gùi, chôn nàng theo nghi lễ sang trọng.
Từ phía núi bên kia hay tin nàng Cu Pên không thắng nổi cha mẹ đã tự tìm đến cái chết, chàng Đào Lu cũng tìm đến cây dừa mà khóc rằng:

Dừa ơi hãy rủ lá xuống đ­ưa ta đi theo ngư­ời yêu của ta.
Chàng Đào Lu chết theo ngư­ời yêu. Hồn chàng bay qua suối sâu, bay trên núi xanh vào làng mây trắng. Vừa đi chàng vừa gọi:

Ơ làng mây trắng ơi, có thấy nàng Cu Pên xinh đẹp đeo gùi đi qua đây không? ơ làng mây vàng ơi có thấy nàng Cu Pên nết na đeo chiêng đi qua đây không? ơ làng mây xanh ơi, có thấy nàng Cu Pên chung tình dắt trâu đi qua đây không?...
Dân làng mây trắng, mây vàng, mây xanh đều đồng thanh trả lời chàng Đào Lu rằng:

Nàng Cu Pên chờ chàng ở đây không được, vì nàng đã làm lễ gội đầu cho hồn nàng lên làng trời... còn chàng chàng chư­a làm lễ gội đầu làm sao chàng vào cửa trời để gặp nàng Cu Pên xinh đẹp nết na chung tình.
Vừa lúc ấy nàng Cu Pên từ trên làng trời gọi xuống rằng:
Em vẫn đợi anh ở của làng trời, anh về bảo với mẹ cha làm lễ gội đầu cho hồn anh, anh lên đây ở với em mãi mãi.

Hồn chàng Đào Lu lại vọng xuống trần gian xin cha mẹ làm lễ gội đầu. Nhà cha mẹ chàng nghèo không có trâu, không có chiêng để làm lễ. Cuối cùng hai ông bà già chỉ còn cách đan một cái gùi thật đẹp. Lệ trời không khe khắt như lệ trần gian, cái gùi đẹp cũng đủ làm lễ cho Đào Lu rồi, thế là Đào Lu được đi qua cửa nhà trời. Mãi đến lúc này, sau khi đã đi qua cửa nhà trời, nàng Cu Pên và chàng Đào Lu mới có thể sống đời đời bên nhau, gắn bó không gì có thể chia cắt đư­ợc.