Nghề rèn truyền thống của người Mông

Giống như cộng đồng các cư dân nông nghiệp khác, đồng bào dân tộc Mông cũng có nhiều nghề truyền thống mang nét văn hóa độc đáo đặc trưng cho dân tộc như nghề chế tác nhạc cụ (khèn bè, khèn môi), nghề nhuộm chàm, thêu dệt thổ cẩm, nghề đan lát các dụng cụ sinh hoạt và nghề rèn đúc nông cụ.

Trong đó, nghề rèn nhằm tạo ra các công cụ sản xuất, công cụ lao động của dân tộc Mông đã được rất nhiều người biết đến với những sản phẩm như con dao, chiếc xẻng, lưỡi cày hay chiếc cuốc.
Những nghệ nhân rèn người Mông thường được sinh ra trong những gia đình có nghề rèn truyền thống.

Ở những gia đình như thế, từ lâu lắm rồi, người con theo cha vào rừng tìm cây gỗ cho than tốt để rèn. Khi sản phẩm định hình, người cha chỉ cho con biết lúc nào có thể tôi để con dao cứng mà không giòn, dẻo dai mà sắc lẹm.
Nếu như người Kinh rèn bằng than đá thì người Mông rèn bằng than củi. Thông thường người Mông cũng tôi bằng nước, nhưng theo một số nghệ nhân thì tôi bằng thân cây chuối rừng là tốt nhất.

Có nhiều loại cây cho than để rèn, song phổ biến là cây dẻ chua. Dẻ chua có mùi chua đặc biệt ở phần lõi và đun rất khó cháy. Người Mông chọn những cây dẻ chua già để hầm than. Đây là công việc công phu và tỉ mỉ.

Những sản phẩm rèn như dao, cuốc, cò súng… sau khi định hình, thợ rèn cắm ngập vào thân cây chuối để tôi. Tôi bằng thân cây chuối là một trong những nguyên nhân làm cho sản phẩm rèn của người Mông rất tốt.

Trước đây người Mông thường lấy nhíp xe ô tô, lò xo, mảnh bom để làm nguyên liệu chế tác các sản phẩm rèn. Những nguyên liệu đó vốn dĩ đã tốt, qua bàn tay tài hoa của thợ rèn Mông bỗng chốc biến thành những công cụ hết sức hữu dụng. Đó là những sản phẩm rất đa dạng nhỏ bé tinh xảo như bộ cò súng kíp, lưỡi dao gặt lúa nương cho tới lưỡi cày.

Lò rèn của người Mông không cầu kỳ, chỉ có một ụ đất làm lò, vài cục sắt to làm đe và một cái bễ. Đáng kể nhất là cái bễ. Nó cấu tạo như một cái bơm xe đạp khổng lồ nằm ngang. Cái bơm ấy được khoét ra từ thân cây đường kính khoảng 50cm. Pít tông là một miếng gỗ tròn như cái thớt được gắn lông gà xung quanh để dễ dàng tịnh tiến trong lòng cây gỗ. Thay vì quay bễ xè xè như người Kinh, người Mông đẩy pít tông, rất nhẹ nhàng và không tốn sức.

Nếu không có con dao cái cuốc cái cày tốt thì người Mông không thể canh tác được ở những đỉnh núi cao, nơi chỉ có gió, mây mù và sỏi đá. Nếu không có khẩu súng kíp bắn trúng con thú từ xa thì người Mông không có thực phẩm cải thiện bữa ăn hàng ngày, thường chỉ có ngô và sắn. Mưu sinh khắc nghiệt như thế nên người Mông ngày càng hoàn thiện sản phẩm rèn của mình. Chính vì thế, khi rèn được con dao tốt, cái cuốc, cái cày tốt nên người Mông đối xử như với một vật có linh hồn, có cuộc sống thật.

(Theo dantocviet.vn)